Eurotraktati për emigracionin dhe kufijtë e frikës...

Eurotraktati për emigracionin dhe kufijtë e frikës...
Ardi Stefa
Javën e kaluar ministrat e brendshëm të vendeve anëtare të BE, miratuan Eurotraktatin për Emigracionin. Hapi tjetër është miratimi i tij nga qeveritë e vendeve anëtare të BE deri në 15 tetor të këtij viti.
Sikundër u deklarua nga ministrat europianë, ky traktat vendos bazat për një politikë të qëndrueshme dhe afatgjatë të emigracionit, e cila bazohet në tre vlera:
- Realizmi dhe përballimi. 3.8% e popullsisë së Europës përbëhet nga emigrantë dhe kjo përqindje sa vjen e shtohet nga viti në vit. Çdo vit hyjnë në Europë 1,5- 2 milionë emigrantë. Në Greqi në vitin 2007 hynë ilegalisht 112.000 emigrantë klandestinë.
- Solidariteti dhe drejtësia sociale. Sipas hartuesve të Traktatit, vendosen rregulla për të mundur që Europa të administrojë fenomenin e emigracionit, në bazë të vlerave të Civilizimit dhe të Demokracisë.
- Mbrojtja e të drejtave të Njeriut, vlerë e përbotshme, unike dhe e përhershme. Vlerë, e cila përbën bazën e Demokracisë
Traktati Europian për Politikat e Emigracionit sipas të gjitha gjasave, synon në organizimin dhe administrimin e emigracionit të ligjshëm, dhe luftimin e emigracionit klandestin.
Synimet e këtij traktati përsa i përket emigracionit të ligjshëm janë pesë, ndërkohë që synimi kryesor është elasticiteti i Eueropës përsa i përket emigracionit të ligjshëm, ose për ata emigrantë, të cilët kanë arsimim të lartë dhe janë të kualifikuar profesionalisht, marrja e masave të tjera të reja për studentët dhe shkencëtarët, si dhe nxitja e emigracionit ciklik dhe të përkohshëm.
Përsa i përket luftimit të emigracionit klandestin, propozohet forcimi i bashkëpunimit të shteteve anëtare të BE me vendet prej nga vijnë emigrantët. E keqja e kësaj pike, (për emigrantët), qëndron në faktin se Europa, nënshkruan marrëveshje dypalëshe me vendet “eksportuese” të emigrantëve vetëm në disa raste të caktuara që kanë të bëjnë me arsye humanitare dhe jo vendime legalizimi për të gjithë emigrantët që kanë hyrë qoftë edhe ilegalisht.
Gjithashtu Traktati parashikon dhe propozon arritjen e marrëveshjeve të riatdhesimit të emigrantëve në bazë të marrëveshjeve dypalëshe ose edhe të atyre europiane.
Objektivi i tretë im këtij Traktati është forcimi i kontrolleve kufitare. Ministrat e brendshëm ranë dakort që t’i jepen organizmit FRONTEX mjetet e nevojshme për kontrollin e kufijve të jashtëm të BE, pa u cënuar rolet dhe kompetencat e shteteve anëtare.
Objektivi i katërt i Traktatit është krijimi i një regjimi unik për azilin në Europë, i cili do t’u japë garanci të përbashkëta dhe një regjim të njëjtë azilantëve, refugjatëve dhe atyre që kanë kërkuar apo kërkojnë mbrojtje.
Obsektivi i pestë i Eurotraktatit është bashkëpunimi me vendet eksportuese të emigrantëve drejt Europës, gjë që do t’i ndihmojë vendet e treta që të kenë një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik, në mënyrë që të kufizohet emigracioni klandestin. Shtetet e BE do të krijojnë programe të tilla, por edhe investime në vendet e treta që të kufozohet jo vetëm emigracioni klandestin, por edhe në faktin që emigracioni tashmë të jetë i ligjshëm.
Ky është kuadri i përgjithshëm i Eurotraktatit për emigracionin.
Hollësirat, megjithatë, fshehin shumë kurthe dhe rreziqe.
“Mëkati” kryesor i këtij Traktati qëndron në faktin se i konsideron dhe do të vazhdojë t’i konsiderojë emigrantët të cilët kanë hyrë tashmë në BE, por edhe ata që do të hyjnë në të, si të përkohshëm. Nuk është e rastit që emigrantët konsiderohen si të jashtëm në historinë Europiane. Në historinë europiane, jo vetëm të zhvillimit ekonomik, por edhe në historinë e zhvillimit kulturor e civil.
Edhe kur u japin nënshtetësinë emigrantëve dhe fëmijëve të tyre vazhdojnë t’i konsiderojnë si të huaj, si të TJERË.
Akoma edhe sot fëmijtë e emigrantëve, të cilët kanë lindur në Europën e Bashkuar konsiderohen e quhen “emigrantë”. Emigrantët e brezit të Parë në Europë, pas Luftës së Dytë Botërore i “rregulluan” që të banonin në zona të veçanta, të izoluara, në zona ku nuk kishin asnjë kontakt me shoqërinë në të cilën kishin emigruar. Emigrantët e brezit të dytë, të cilët janë më kërkues e të vendosur për të jetuar mirë në Europë, Europa po i zbulon tani. Si të jenë zgjuar befasisht nga një ëndërr, si të kenë zbuluar befasisht se ata ekzistojnë.
Dhe këtu nuk flasim përndryshime ndërmjet dy vizioneve, por për ndryshimin ndërmjet një politike, e cila bazohet në një radhë vlerash igumenike dhe në një politikë, e cila mohon vetë dimensionin që ndërton atë që është politikë, e mbështetur në frikën, në frikën ndaj emigrantëve, në frikën ndaj krimit, etj, etj...
Prandaj edhe politika mbizotëruese, edhe në këtë Eurotraktat për emigracionin është ajo që “Emigrantët janë të përkohshëm, mysafirë dhe si të tillë duhet që të adaptohen me vlerat politike e kulturore, që përcaktojnë shtetin dhe kombin në të cilin gjenden. Është vendi ynë, ose duajeni, ose ikni!”.
Ky është mesazhi që lëshojnë në shumicën e rasteve shtetet anëtare të BE, pavarësisht se shumë vende të zhvilluara europiane si Gjermania, ua dedikojnë zhvillimin dhe prosperitetin e tyre, në njëfarë mase edhe zbatimit të politikave të qarta në lidhje me emigracionin.
Prandaj edhe në këtë Eurotraktat, për të cilin thashë se fsheh shumë rreziqe, toleranca ndaj të Tjerëve, respektimi i të ndryshmes dhe hapja ndaj saj, shoqërohen nga një frikë maniake se mos emigrantët i shqetësojnë. Me dy fjalë: Gjithçka mirë me Tjetrin, me kushtin që nuk do të përzihet në çështjet e shteteve ku është “mysafir”, me kushtin që Tjetri nuk do të jetë gjithmonë një Tjetër.
Kështu që toleranca koincidon edhe në këtë traktat përparimtar me të kundërtën e saj.
Detyrimi im (i europianit) është që të jem tolerant drejt Tjetrit, por kjo nënkupton në realitet që të mos t’i afrohem shumë, të hyj në botën e tij. Pra, ajo që edhe në këtë traktat shfaqet gjithnjë e më shumë si një e drejtë humane themelore që të mos i shqetësojmë (neve emigrantët) europianët, është që të ruhet një distancë sigurie ndërmjet vendasve dhe emigrantëve, qofshin këta punëtorë me arsim të lartë, të kualifikuar apo me aftësi të larta teknologjike, qofshin shkencëtarë që kanë emigruar dhe mbulojnë nevojat e shteteve europiane...
Ardi Stefa

Shqipëria, e lodhur, prapë hesht…

Shqipëria, e lodhur, prapë hesht…
Ismail Kadare
Pas rënies së komunizmit, pikërisht në kohën që u duk se shumë gjëra do të viheshin në vend ose, së paku, do t’i nënshtroheshin një procesi sqarimi e lustracioni, faza e parë e qortimit të fajit historik, ndodhi e kundërta. Një mjegull e një pështjellim që sa vinte dendësohej u shtri në mënyrë këmbëngulëse në të gjitha fushat e jetës.
Fakti që sot, në kohën që po shkruhen këta rreshta, Shqipëria, për turp të saj, ende po lëkundet t’i hapë ose jo arkivat e fshehtë, të dënojë ose jo krimet e komunizmit, dëshmon më së miri katastrofën morale që ky vend e pranoi si një kalendar të përditshëm. Një vend që refuzon të shqyrtojë ndërgjegjen e vet, tregon se nuk ka asnjë vullnet t’i thotë lamtumirë së keqes, rob i së cilës ka qenë.
Para ca kohe ende na dukej se ende e kishim të drejtën të krenoheshim që përmbysja e diktaturës ndodhi te ne pa përplasje. Dyshoj se së shpejti, në qoftë se ende nuk do t’u japim plotësisht të drejtë atyre që mendonin se një përplasje do të ishte, ndoshta, më e shëndetshme se ky flirt i shëmtuar më të keqen, së paku do t’i dëgjojmë me vëmendje. Flirti ka qenë dhe vazhdon të jetë tepër i rëndë. Ai po thyen në mes moralin shqiptar dhe thyerja e këtij morali është baza ushqyese e korrupsionit, kundër të cilit flasim aq shumë e bëjmë aq pak.Për t’u kthyer në fushën e kulturës, kemi qenë të gjithë dëshmitarë se si druajtja e ditëve të para u kaloi shumë shpejt njerëzve që ishin zhytur në krim, denonciatorëve, ata që pa asnjë mëshirë kishin çuar drejt burgut ose pushkatimit kolegët e tyre, ata që as vendet e quajtura “borgjeze”, demokracitë europiane, nuk i falnin. Druajtja iu doli shpejt, sepse shumë shpejt e kuptuan se ata, jo vetëm nuk dënoheshin, por, përkundrazi, filluan të çmohen. Të dy krahët e politikës i quanin thesar të paçmuar dijenitë që kishin për militantët e përlyer të krahut kundërshtar (dijeni të grumbulluara gjatë kohës që kishin qenë në pushtet), sepse në këtë mënyrë do të mund te shantazhonin krahun tjetër, sipas parimit: ti mos prek të mitë, unë s’prek të tutë.
Kjo ndodhi në të gjitha fushat, e sidomos në kulturë. Dhe kështu, llumit të kulturës shqiptare jo vetëm i doli droja, por u ndie i inkurajuar si dikur dhe, si dikur, me oreks të shtuar nisi të kërkojë poste, ndere, dekorata, tituj akademike etj., që qeveritë shqiptare të të dy krahëve, me një bujari të paparë po ua jepnin dhe vazhdojnë t’ua japin ende sot.Zërat që u ngritën kundër një flame të tillë, shkrimet dhe librat që u botuan, ndër të cilat vepra monumentale, si “Rrno vetëm për me tregue” e At Zef Pllumit, ose vepra të rëndësishme e tronditëse, si “Lufta civile në Shqipëri” e Uran Butkës, “Disidentë të rremë” e Sadik Bejkos, e të tjera si këto, nuk e ndalën dot përroin e turbullt që nga rrënojat e diktaturës po ngrinte prapë në sipërfaqe njerëzit e saj.Në sulmin e saj e keqja sa vente bëhej më e pafytyrë. Jo vetëm s’dukej asnjë shenjë e ndëshkimit për denonciatorët e veglat e terrorit komunist, por postet që ata zinin arrinin përherë lartësi të reja. Gjithë Shqipëria e dinte, ndërkaq, se ata kishin zënë vend në parlament, në partitë politike, në qeveritë e të dy krahëve, por Shqipëria e lodhur ose e papërgjegjshme u pajtua me këtë shëmti. Gjithë Shqipëria i shikonte dhe vazhdon t’i shikojë përnatë në ekranet e televizorëve, ose edhe më keq, në tribuna festive, ku, shëmturisht të mallëngjyer, marrin tituj nderi, ata, shumë prej të cilëve do ta kishin vendin në burg. Dhe Shqipëria, e lodhur, prapë hesht dhe mësohet me të keqen.

Poetët e vrarë nga shteti

Poetët e vrarë nga shteti
Ismail Kadare
Atje pasi i shkuan në plumb, ashtu në pranga siç ishin, i rrokullisën në gropën e hapur, mbi të cilën, pas hedhjes së baltës, nuk vunë as gjurmë as shenjë, në mënyrë që të mos i gjente dot askush. Ky është epilogu i librit tronditës të Sadik Bejkos me titullin prej balade: “Vilsoni dhe Genci”. Ky libër, ashtu si memoriali i tyre përuruar pak kohë më parë, ashtu si shkrimet që na lanë, ashtu si kujtesa jonë, i ngre ata nga toka, plot dritë e shkundëllimë, për të rrokullisur në gropë e në baltë vrasësit e tyre, e bashkë me ta, epokën e krimit komunist në Shqipëri. S’ka shumë kohë, Këshilli i Evropës, pas shumë pengesash, nxori, më në fund, Rezolutën historike për dënimin e krimeve të komunizmit. Të gjitha vendet ish-komuniste janë vënë përpara kërkesës për pastrimin e ndërgjegjes së popujve që kaluan nëpër këtë kalvar. Në qoftë se gjithë vendet e Evropës ish-komuniste ndodhen sot të përfshirë në këtë proces të vështirë moral, Shqipëria duhej të ishte në radhën e parë të tij. Dhe kjo, për arsyen e thjeshtë se, ndërsa në të gjithë treguesit e jetës Shqipëria zinte vendin e fundit, kishte një tabelë ku, për turpin e saj, zinte vendin e parë: atë të krimit shtetëror. Per fat te keq, Shqiperia e sotme, aq e zellshme në të keqen që shkoi, nuk po tregon asnjë ngut për t’u ndarë prej saj.
Jo vetëm kaq. Ka njëfarë kohe, që hapësira mediatike dhe botimet shqiptare, kanë pësuar një përmbytje të paparë prej pranisë gati nostalgjike të regjimit që u përmbys. Kujtime e dëshmi të dyshimta, mashtrime uluritëse, portrete xhelatësh me ngjyra të rreme, kureshti rozë e falsifikime pa fund, të gjitha këto janë të shkruara nga njerëz që hiqen sikur nuk kanë parë, madje as kanë kuptuar se ç’ndodhte. E këta bablokë kinse naivë, jo vetëm që kanë ditur gjithçka, jo vetëm kanë ndjekur me admirim xhelatët te sheshi i varjes apo pushkatimit, por shpesh ka ndodhur që i kanë dhënë viktimës plumbin e fundit, për të festuar pastaj, siç e tregon Sadik Bejko në librin e tij “fitoren mbi armikun e klasës”. Raporti me krimin është një nga raportet themelore të një populli me ndërgjegjen e vet. Pa pastrimin e saj, asnjë popull nuk mund të ketë një shëndet moral normal. Një pjesë e madhe e zvetënimit të paparë që po përjeton Shqipëria sot, lidhet me këtë proces të munguar. Pas librit monumental “Rrno për të tregue”, të At Zef Pllumit, libri “Vilsoni dhe Genci”, është i dyti që po botohet kohët e fundit në këtë rrafsh. Në kohën kur diktatura e përmbysur përpiqet të riciklohet nëpërmjet shtypit dhe botimeve në jetën shqiptare, libra të tillë janë si ledhet që do t’i presin udhën sulmit të saj. Ndaj këta libra e këto ledhe duhet të shtohen e të forcohen gjersa ta vënë në gjunjë të keqen, gjersa ta detyrojnë të heshtë krrokamën e saj.

Çfarë i duhet një shteti që të jetë shtet i pavarur?

Çfarë i duhet një shteti që të jetë shtet i pavarur?
Ardian Klosi
Çfarë i duhet një shteti që të jetë shtet i pavarur? Së jashtmi i duhet më së pari flamuri i vet dhe emblema kombëtare, pa i duhet të ketë një qeveri dhe një parlament, një imn e një ushtri, pulla poste të vetat, si dhe të jetë anëtar i Kombeve të Bashkuara, të presë dhe të dërgojë ambasadorë me vendet e huaja. Ndërsa së brendshmi, që të jetë i pavarur, i duhet të ketë një qeveri dhe një parlament, të pavarura në veprimet e tyre, komunitete qytetare që vetëvendosin me administrata në shërbim të tyre, një qeveri që i dëgjon këto komunitete dhe administrata dhe vepron në drejtimin që ato kërkojnë dhe që është në interes të të gjithë vendit.
Po t’i vështrojmë këto tipare të një shteti në krahasim me Shqipërinë, do të vërejmë se atdheu ynë i ka të gjitha simbolet e jashtme për të qenë shtet, me himn, flamur, pulla poste e të tjerat, por i mungojnë treguesit e tjerë, ata të brendshmit, për të qenë vërtet shtet dhe për të qenë vërtet i pavarur.
Shqipëria ka në letër një demokraci që nuk funksionon në realitet. Asgjëkundi, komunat ose bashkitë nuk veprojnë si zëdhënëse dhe bartëse të interesave të qytetarëve, për arsye se ose janë shumë të varfra për ta bërë këtë gjë, ose janë shumë të korruptuara dhe kështu plotësojnë njëherë interesat e vetvetes dhe të klaneve që i mbajnë gjallë, e ç’të mbetet shkon për ndonjë rrugë a ndonjë kabëll për qytetarët.
Duke qenë që demokracia në nivelin më të ulët nuk funksionon, nuk funksionon as parimi i subsidarietetit, domethënë ngjitja shkallë-shkallë e vullnetit të qytetarëve deri në qeverinë qendrore. Qeveria qendrore, pasi merr mandatin e saj katërvjeçar prej votuesve, vepron praktikisht si një organizëm krejt i pavarur nga këta votues, vendimet e saj kanë nevojë veç për një shumicë të thjeshtë në parlament, për opinionin publik mjafton pak demagogji e liderve politikë.
Po mirë, mund të thuhet, këtu kemi të bëjmë me autarki, si jodemokraci, kurse pavarësia në vetvete nuk diskutohet.
Mirëpo pikërisht këtu, në nivelin më të lartë, shfaqet problemi i pavarësisë. Qeveria a qeveritë shqiptare prej vitit 1992 kanë vepruar si organizëm i pavarur ndaj elektoratit, por jo si i tillë ndaj vendit të tyre dhe më gjerë, ndaj rajonit e kontinentit. Një shumicë e vendimeve të këtyre qeverive – nuk po sjellim shembuj, se janë të pafund – janë marrë ose në morsën e të ashtuquajturve ndërkombëtarë, ose pse kështu e ka dashur interesi i disa shteteve europiane a fqinje ose interesi i SHBA, ose, dhe ky rast i rëndomtë, pse kështu e ka dashur interesi i shumëkombësheve ose kompanive të fuqishme që janë bashkëbisedues apo diktues të këtyre qeverive. Si në rastin kur vendimet e qeverisë shqiptare janë diktuar nga qeveri fqinje a më larg, si në rastin kur diktati ka ardhur prej kompanive të mëdha, si në rastet e shumta kur nuk mund të flitet ndoshta për diktat por për korrupsion të pastër, një tipar është i kudondodhur: mungesa e pavarësisë dinjitoze të një shteti në vendimmarrje tepër të rëndësishme për të: pavarësia e vendit tonë, pavarësia e kombit dhe qytetarëve shqiptarë është cënuar rëndë nga vendime që shkojnë kundër interesave të tyre.
Një nga treguesit më të qartë që shtetit tonë i mungon pavarësia e mirëfilltë pasqyrohet në mungesën e një strategjie kombëtare. Është Shqipëria një vend kryesisht me karakter bujqësor-blegoral që përpunon dhe eksporton produktet përkatëse? Apo mos praktikon kryesisht industritë e lehta përpunuese? Është Shqipëria një vend tregtar që i nxjerr fitimet kryesisht nga qarkullimi i mallrave dhe i njerëzve përmes territorit të saj? Apo mos është Shqipëria një vend kryesisht turistik, çka do të përputhej me natyrën dhe peizazhet e saj aq tërheqëse dhe me drejtimin që kanë marrë vendet fqinje bregdetare? Asnjë gravitet prej këtyre, ose shumë pak nga të gjitha. Shumica e qytetarëve shqiptarë vazhdon të jetojë sot prej parave që prodhohen në vende të tjera, qofshin këto si fitime të emigrantëve, qofshin si veprimtari ndërtuese që e ka burimin po nga jashtë, qofshin si para e mbetur prej fitimeve që nxjerrin kompanitë e huaja në Shqipëri.
Po atëherë, cili është roli i qeverisë shqiptare në këtë ekonomi që ecën spontanisht, pa asnjë kriter e strategji? Në pozicionin normal politikanët qeverisës janë menaxherët më të mirë të një shteti, janë njerëzit që kallin vizionin e tyre ose vizionin e elitës së një vendi brenda një strategjie kombëtare, janë menaxherët që ndihmojnë të ngrihet në këmbë bujqësia, vreshtaria, blegtoria masive, pylltaria, industria nxjerrëse dhe përpunuese, shërbimet financiare dhe ato siguruese etj., etj. Asgjë nga këto. Po mirë, po ç’bëjnë atëherë qeveritarët tanë?
Qeveritarët tanë shesin. Po po, ata janë shitësat më të mëdhenj, më të paskrupullt e më të pakontrolluar të këtij vendi. Po të vëresh me kujdes, të gjitha veprimet më të mëdha, më të bujshme, daç të qeverive socialiste, daç të kësaj që kemi sot, janë shitjet: shitja e Bankës së Kursimeve, shitja e Aeroportit (edhe pse këto të dyja të suksesshme), shitja e Telekomit, shitja e Kasharit dhe një numri pikash të tjera të vendit për djegien e plehrave italiane, shitja e Sazanit, shitja e Karaburunit, shitja e pjesës veriore të Gjirit të Vlorës për TEC-e, Petroliferën dhe AMBO-n, shitja e zonës së Semanit për industri gjigande gazi, shitja e periferive të Elbasanit për TEC-e të tjera gjigande, shitja e zonës Krujë-Fushë-Krujë për pesë fabrika të hatashme çimentoje, shitja e qendrës së Tiranës për kazino, shitja e vendeve ende të panjohura të Shqipërisë për centrale bërthamore, degradimi i gërdallës KESH me sa duket për ta shitur, shitja e…
Po ç’nuk shesin këta? Le që ia kanë vënë edhe vetë çmimin tokës shqiptare: Zero ose 1 euro! Ka më poshtërim?! Njerëz që nuk dinë të organizojnë, që nuk dinë të ngrejnë në këmbë e të mbajnë në funksionim një shtet normal, njerëz me lakmi të papara për veten dhe për klanet e tyre, janë sulur me babëzi ndaj resurseve më të mira të Shqipërisë, ndaj tokave, pyjeve dhe plazheve më të virgjëra të saj, për të shitur sa më shumë brenda një kohe sa më të shkurtër. Pa pasur kurrfarë mandati nga qytetarët e Vlorës kërkojnë ta kthejnë atë gjë në gji nafte, pa marrë asnjë lloj lejeje nga popullsia në Krujë e Mamurras presin 150 hektarë pyll për industri çimentoje, që me ato kapacitete natyrisht që nuk është menduar për Shqipërinë, kërkojnë të përmbytin gjithë fshatrat e Dibrës për një hidrocentral që as ai nuk do të jetë pronë e shqiptarëve, por që jepet, si zakonisht, me koncesion për të huaj.
Në gjithë këtë ankth, ku Shqipërisë nuk i mbetet asnjë industri, asnjë transport, asnjë pikë energjie e asnjë telefoni e vetja, nuk është aq sedra kombëtare që goditet e vuan, por fakti tjetër që po merr konture përherë e më të qarta: Këtij vendi po i projektohet dhe realizohet një e ardhme e frikshme si abort i kontinentit. Po po, për ta thënë më popullorçe Shqipëria si qenef i Europës plakë. Këtu vijnë e shkarkohen depozitat e Malagrottas, këtu vjen dhe bën qejfin e saj në 18 hektarë “Petrolifera” për të mos ndotur bregdetin e Adriatikut kundruall, këtu janë parashikuar të paktën shtatë gjire bregdetare për depozita nafte e gazi, këtu derdhet terminali AMBO, këtu projektohen gropa për mbeturina të rrezikshme bërthamore… Shqipëria si një koloni mjedisore e BE-së dhe më larg. Dhe pastaj gjithë aktorët mjekërshkurtër që ngrenë gishtin lart si ndërkombëtarë të zemëruar, për të na thënë se nuk po bëjmë detyrat e shtëpisë! Ah, sa pak jemi që e dimë se ata kështu na duan, të varfër e kokëulur, servilë, pa ndërgjegje mjedisore e pa kurajo qytatare. Bëjnë pastaj sikur dëshirojnë të na futin në BE, por s’munden se fajin e kemi ne, politikanët tanë konfliktualë, krimi i organizuar dhe e shtyjnë dhe e shtyjnë anëtarësimin, heqjen e vizave, vendosjen e dinjitetit shqiptar për në kalendat greke.
Jo se jemi vetë ne shqiptarët më të mirë. Kemi shumë gabime dhe vetëdije vërtet të ulët ekologjike, që me mënyrën si sillemi me plehrat tona. Ndaj kur shohin ata këtë gjendje, thonë: po pse mos ua shtojmë ca plehra të tjera? Ata mbajnë e durojnë shumë!
Ja pra, kjo është pavarësia që festojmë sot. E bukur në simbolet e saj, prekëse në Sheshin e Flamurit në Vlorë, por e goditur dhe e cënuar keq në brendi, rrëqethëse aty ku ka filluar të pritet pylli i pishave pak mbi atë Shesh. Dhe më e bukura është se këtë pavarësi na e festojnë shitësat…
Por, po ta mendosh hollë-hollë edhe Ismail Qemali, 95 vjet më parë shpalli një pavarësi virtuale. Asnjë nga shtetet dhe fuqitë e mëdha të kohës nuk e njohu pavarësinë dhe shtetin e tij. Po kështu edhe ne sot i gëzohemi një pavarësie virtuale. Vetëm se shpeshherë në histori çmohet akti dhe vizioni. Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi dhe gjithë të tjerët bënë një akt të madh dhe patën ëndrrën e një Shqipërie zonjë të rëndë e me dinjitet. Prandaj dhe i nderojmë. Po kështu edhe neve na josh ëndrra e një Shqipërie të pavarur dhe normale, ku shitësat rrëzohen nga kolltuqet dhe dërgohen t’i bëjnë allishverishet e tyre në këmbë, në tezga normale, ndërsa populli nxjerr në krye përfaqësuesit e vet më të mirë.

Raport i komisionit ndërpartiak për ndjekjen e politikave të emigracionit

Raport i komisionit ndërpartiak për ndjekjen e politikave të emigracionit

Me tekstin e mëposhtëm kanë rënë dakort të gjtha partitë parlamentare, përveç KE, e cila ka paraqitur propozimet e saj.
Raporti ka mbushur pothuajse një vit, por nuk është publikuar ende në mënyrë elektronike.

Vlerësimi i politikave të deritanishme, i rezultateve të kësaj politike. Konstatimi i problemeve, në masa praktike dhe iniciativa ligjvënëse. Propozime të komisionit.

Këtu e shumë shekuj njerëzit largohen nga atdheu i tyre në vende të tjera. Ose duke braktisur atdheun për shkak të luftërave, ose të ndjekur nga regjimet totalitare, ose edhe të detyruar nga varfëria, papunësia dhe gjendja e vështirë ekonomike. Konkluzioni është se njerëzit emigrojnë pasi e kanë të pamundur që të jetojnë si njerëz atje ku lindën dhe u rritën.
Përherë vendet eksportuese të emigrantëve duken të lehtësuara nga alrgimi i njerëzve të padëshiruar, apo i një popullsie të tepërt, ndërkohë që vendet pritëse të valëve të emigracionit ndihen të befasuara nga ardhja e emigrantëve, ose edhe të kërcënuara në nivelin ku ardhja e emigrantëve është e padëshirueshme dhe e rrezikshme për tolerancën e tyre.
Përherë vendet pritëse të emigrantëve, normalisht vendet e zhvilluara ekonomikisht, detyrohen dhe e ndryshojnë politikën për emigracionin, në mënyrë që të planifikojnë dhe të përballojnë këtë fenomen.
Në boshtin e të gjithavepolitkave për emigracionin duhet që të jetë njeriu dhe të drejtat e njeriut, si vlera të përbotshme dhe të përhershme dhe si fitore kundrejt dogmave autarkike, por edhe paragjykimeve fetare.
Në të gjitha rastet, të drejtat njerëzore duhet të jenë të respektuaranë ndryshueshmërinë e tyre, duke pasur për bazë vlerat e barazisë, gjithmonë brenda një kuadri të repektit të rendit publik e ligjeve të vendit pritës. Kushtetuta e Greqisë, përcakton qartë se çdo qytetar, i cili gjendet në Greqi ka të njëjtat të drejta me qytetarët grekë.
Shumë vende të zhvilluara (SHBA, Gjermania, etj) ua dedikojnë zhvillimin dhe prosperitetin e tyre, në njëfarë mase edhe zbatimit të politikave të qarta në lidhje me emigracioni.
Greqia ishte një vend “eksporti” emigrantësh. Pa e dashur, pa e kërkuar, befasisht dhe pa e planifikuar në villimet e viteve 1990 u shndërrua në një vend pritës të valëve të emigracionit. Ishte një rrufe në qiell të kthjellët, e cila vuri në provë durimin dhe elasticitetin e shoqërisë greke, në një kohë kur Greqia po përpiqej që të përmbushte kriteret e integrimit të ONE dhe në Eurozonë në vitin 1999.
Greqia u gjend brenda një kohe shumë të shkurtër që të kishte një numër shumë të madh shtetasish të huaj, e cila në përqindje me numrin e përgjithshëm të popullsisë, ishte më e artë se nga i çdo vendi tjetër..
Shteti ishte i papërgatitur që të priste e të administonte valët e emigrantëve, të cilët në shumicën e tyre ishin klandestinë. E pambrojtur ligjërisht dhe e epshme në kufij, kryesisht për shkak të sipërfaqes së madhe kufitare, tokësore apo edhe detare me vendet nga të cilat vinin emigrantët.
Shoqëria ishte edhe ajo akoma edhe më e papërgatitur dhe jo e gatshme që të pranojë në krah të saj grupet e emigrantëve, të cilët kërkonin strehë, siguri, punë.
U shfaqën fenomenet e shfrytëzimit të nevojave që kishin emigrantët nga njëra anë dhe fenomenet e ksenofobisë nga ana tjetër. Valët e emigrantëve për disa vendas ishin dhuratë e rënë nga qielli dhe bekim, ndërsa për disa të tjerë ishin mallkim.

Gjithsesi është pozitiv fakti që relativisht shpejt shteti fitoi dhe krijoi një kuadër ligjor të legalizimit të emigrantëve në vitin 1997, si hapin e parë dhe të krijimit të një politike të qartë të emigracionit në vitin 2001. Pasuan edhe ndërhyrje të tjera ligjore: Ligji 3386/2005 (me 47 qarkore për zbatimin e tij dhe 24 vendime ministrore) dhe ligji 3536/2007. e rëndësishme është se Greqia merr pjesë në zbatimin e programeve ndërshtetërore, por edhe ndërmerr iniciativa, të cilat adaptohen edhe nga ortakët e saj në Europë. Është e mirë që politikat për emigracionin nuk përbëjnë shkak për konflikte politike.

Shoqëria, pas shumë kundërshtive, lëvizjeve dhe shfaqjeve të ksenofobisë, pasigurisë, të cilat rrallë herë kapin kufijtë e racizmit, bashkëjetoi me fenomenin e emigracionit, qoftë edhe me disa plagë të vogla.
Greqia është kufiri i fundit tokësor i BE. Është vendi anëtar i BE që është komshi e drejtpërdrejtë me vendet prej nga vijnë emigrantët, qoftë për të ndenjur përgjithmonë, qoftë edhe tranzit.
Natyrisht që është edhe një kosto e madhe ekonomike për Greqinë ruajtja e kufijve. Për këtë arsye këtu e shumë vjet është kërkuar kontributi i BE, në përballimin e kësaj kostoje, e cila synon në motivin që politikat e përbashkëta europiane përballohet edhe me burime të përbashkëta financiare.
Lind nevoja edhe për diçka tjetër, d.m.th, për një politikë të përbashkët europiane, strategji dhe veprim për fenomenin e emigracionit (klandestin) dhe përballimin e tij. Duke respektuar të drejtat e njeriut, diversitetin dhe vlerat e barazisë qytetare. Me synim integrimin socilal dhe jo asimilimin, brenda një kuadri të respektimit të rendit publik e ligjor grek.

Pas pak vitesh, të gjitha këto do të jenë e kaluar, në rast se nënshtetësia greke u jepet me mirëpuptim të gjithëve atyre që e dëshirojnë dhe që përmbushin kushtet. Emigrantët janë bashkëqytetarët tanë.
Paralelisht, veç Rumanisë dhe Bullgarisë që janë anëtare tashmë të BE, në një kohë të ardhme do të përfshihen në të edhe vende të Ballkanit Perëndimor, në radhë të parë Shqipëria, e cila është në vendin e parë të vendeve importuese të emigrantëve.
Masat që herë herë janë marrë nga qeveritë, vlerësohen si hapa në drejtimin e legalizimit të emigrantëve të huaj në bazë të kushteve, jo gjithmonë elastike dhe shpesh herë ndaluese.
Problemi i emigracionit është një tregues, i cili i tejkalon mundësitë e një vendi. Është pozitiv fakti që BE e përballon roblemin e emigracionit si të sajin dhe jo si problem të veçantë të shteteve anëtare të saj.
Është gjithashtu pozitiv, fakti që BE ndërmerr masa ligjore, sikundër janë udhëzimet për emigrantët që kanë një kohë të gjatë qëndrimi në Greqi, bashkimin familjar dhe trafikimin e qenieve njerëzore. Gjithsesi politikat e deritanishme europiane janë të mangëta, mbrojtëse dhe më pak integruese, me rezultate mesatare, për shkak të mungesës së koordinimit dhe të nxitjes së praktikave dhe të veprimeve kolegjiale të Europës.

Vlerësime:
Masat që qeveritë kanë marrë në dhjetë vitet e fundit vlerësohen dhe gjykohen në varësi të rezultateve.
Është pozitiv fakti që mbi 500.000 emigrantë janë të ligjshëm, megjithëse ende nuk dihet saktë numri i emigrantëve të ligjshëm dhe i atyre klandestinë. Kanë ndonjë punë, të varur, ose të vetëpunësuar, janë të siguruar nga ana shëndetësore, në shumë raste kanë banesa të tyret, i dërgojnë fëmijtë e tyre në shkolla të niveleve të larta, bashkohen si familje, jetojnë krahas dhe së bashku me grekët, me hapa të ngadaltë, por të qëndrueshëm.
Është pozitiv fakti që kujdesi mjekësor u ofrohet të gjithëve dhe në shumë raste duke mos marrë parasysh statusin e emigrantëve klandestinë. Është pozitiv fakti që minoritarët nga Shqipëria dhe homogjenët e tjerë do të përfitojnë nënshtetësinë greke, me provime të veçanta në çdo rast.
Gjithashtu është po aq pozitiv fakti që shtetasit e huaj, emigrantët, që i përmbushin kushtet dhe që e dëshirojnë do të mundet të bëjnë pasaportizimin në zonat ku banojnë.
Po aq pozitiv është edhe fakti që shoqëria greke, përgjithësisht, pas disa luhatjeve dhe kundërshtive të karakterit ksenofobik e tracist që u kultivua edhe me qëndrimet negative të shumë të huajve, pranoi më së fundi bashkëjetesën.
Gjithashtu pozitiv është edhe fakti që apologjia e deritanishme e kontributit të emigrantëve në zhvillimin ekonomik të vendit është pozitiv.
Por është negativ fakti që disa qindra mijëra shtetas të huaj që jetojnë në Greqi nuk janë legalizuar, qoftë për shkak se kushtet për legalizim ishin tepër të ashpra, ose edhe për faktin se shumë emigrantë nuk e pranuan legalizimin për arsyet e tyre.
Të jetuarit dhe të qëndruarit e emigrantëve në një status ilegal në Greq, bën të mundshëm shtypjen dhe shfrytëzimin e tyre, por shpesh herë edhe negativë për ligjin e rendin në Greqi, sikundër edhe për shoqërinë greke.
Paralelisht procedura e integrimit të tyre është pothuajse e pamundur. Ndërkohë që edhe të drejtat e qytetarëve në jetesen e sigurtë, që Shteti duhet të garantojë, kërcënohen ose ekziston frika e kërcënimit nga individë apo grupime, pa idenditet dhe që nuk kontrollohen nga shërbimet e shtetit.
Është negativ fakti që, megjithë masat e marra në këto dhjetë vitet e fundit, fenomeni i hyrjes klandestine në emigrantëve, megjithëse nuk po lulëzon, vazhdon të ekzistojë. Pothuajse përditë, numrit të madh të emigrantëve të palegalizuar u shtohen disa qindra mijëra të tjerë.
Kështu, shteti dhe shoqëria greke, në vend që të përqëndrojnë vëmendjen e tyre në integrimin social të emigrantëve të ligjshëm, detyrohet të përballojë edhe problemin e hyrjeve të vazhdueshme në territorin e saj të klandestinëve të rinj.
Gjithsesi është pozitiv fakti që BE dhe jo vetëm ka filluar të përballojë me seriozitet problemin e emigracionit, duke nxjerrë udhëzime dhe duke krijuar një politikë unike për emigracionin.
Por është negative fakti që Komuniteti Ndërkombëtar nuk ndërmerr masa, të cilat do të kufizonin në mënyrë drastike, hyrjen e paligjshme. Masa, të cilat do të kontribuonin zhvillimin dhe prosperitetin e vendeve të vendeve që dërgojnë emigrantë drej vendeve të zhvilluara.


Pyetje
Propozimet e Komisionit Ndërpartiak “Për ndjekjen e një politike të emigracionit” duhet t’u përgjigjen disa pyetjeve si:
a- Çfarë do të bëhet me shtetasit e huaj. Të cilët këtu e shumë vite gjenden në Greqi, por që për njërën apo tjetrën arsye nuk janë legalizuar.
b- Çfarë do të bëhet me emigrantët klandestinë, të cilët kanë hyrë ndërkohë ose që vazhdojnë të hyjnë në territorin e Greqisë? Dhe, veçanërisht çfarë do të bëhet me ata emigrantë klandestinë, deportimi i të cilëve është i pamundur?
Për të dyja këto kategori do të ketë edhe një shans tjetër të dytë për legalizim? Do të legalizohen apo do të ndiqen me masa policore?
c- Greqia do të ngrerë mure përballë emigracionit klandestin me cilëndokosto që kjo do të sjellë? Apo do të këmbëngulë për një kontribut më të madh të BE për ruajtjen e kufijve të jashtëm të Europës, që janë kufijtë e brendshëm të Greqisë, në këtë rast?
d- A do t’u jepen në realitet emigrantëve të huaj të njëjtat të drejta që gëzojnë shtetasit grekë, sipas Kushtetutës dhe ligjeve? Apo shtetasit e huaj do të trajtohen si trup i huaj, potencialisht ilegalë?
e- Do të nxitet përfitimi i marrjes së nënshtetësisë greke nga ana e emigrantëve që plotësojnë kushtet?
f- Do të luftohet fenomeni i punës së padeklaruar (punës së zezë) të emigrantëve, në mënyrë që të lehtësohet legalizimi i tyre dhe të garantohen të drejtat e tyre në siguracionet shoqërore dhe në punë?
g- Emigracioni do të trajtohet me masa mbrojtëse dhe si çështje politike, ose qoftë edhe si çështje e mprehtë morale dhe e rendit publik, në nivelin që nevojitet dhe që mbrohen t drejtat e njeriut ( nenet 2, paragrafi 1 dhe neni 5 paragrafi 2 i Kushtetutës), e cila parashikohet për cilindo person i cili gjendet në Greqi, pa dallim kombësie, race, feje, gjuhe, apo bindjesh politike.
h- Emigracioni do të trajtohet si mallkim, apo si sfidë dhe shans për përfitime të vendit pritës, ashtu edhe të vendit që “dërgon” emigrantë. Është problem apo shans, në rast se administimi ndërkombëtar është i drejtë?
i- Si do të garantohet krijimi i ligjeve dhe në radhë të parë i politikave të emigracionitpa u marrë parasysh gjendja në lidhje me politikat e përbashkëta europiane, të cilat burojnë nga pjesëmarrja e Greqisë në organizmat ndërkombëtare dhe që kanë të bëjnë me luftën kundër terrorizmit?
j- Çfarë do të ndodhë me brezin e dytë të emigrantëve, me fëmijtë që lindin dhe arsimohen në Greqi dhe që me mbushjen e moshës madhore përfshihen në kategorinë e emigrantëve të paligjshëm?

Propozime
a- Komuniteti Ndërkombëtar, në mënyrë të koordinuar dhe me planifikim të mirë ka për detyrë që përkujdeset për kufizimin, deri në zhdukjen e shkaqeve që krijojnë emigracionin, kryesisht nga Afrika e Azia. Pra, do të ndihmojë në zhvillimin dhe demokratizimin e menjëhershëm. Kjo do të përbëjë jo vetëm një masë kontrolli të valës së emigracionit, por edhe të demkratizimit të brendshëm, si edhe të zhvillimit e ka për detyrë, jo vetëm si masë kontrolli të emigracionit dhe valëve të emigrantëve klandestinë që hyjnë në territorin e saj, por edhe për shkak të udhëzimeve, traktateve të ndryshme të nxjerra nga BE.
Veçanërisht BE ka për detyrë që të koordinojë politikat dhe strategjitë për emigracionin, në kuadrin e kontrollit, integrimit social të emigrantëve dhe të respektimit tëtë drejtave të njeriut. Përllogaritet se në Europë aktualisht qarkullojnë 5 milionë emigrantë të huaj klandestinë dhe pa dokumenta legalizimi.

b- Shoqëria greke ka për detyrë të demostrojë se lufton kundër racizmit, ksenofobisë e dhunës policore, të respektojë të drejtat e njeriut të çdo personi që jeton në territorin grek. Gjithashtu këtu përfshihen edhe të drejtat përsa u takon kushteve të punësimit, sigurimeve shoqërore, shërbimeve shëndetësore dhe publike. Emigranti nuk duhet të shihet si i leverdisshëm, kur ofron lirë krahun e tij të punës, e as si mallkim kur kërkon të njëjtat kushte e të drejta me punëtorët vendas, por si një qytetar me të drejta të barabarta. Është e padrejtë trajtimi si “peng” apo abuzimi mbi të nga ana e punëdhënësit. Prandaj, përcaktimi “ refugjat” propozohet të zëvëndësohet me terma si “ emigrantë të regjistruar ose të paregjistruar”.
Greqia duhet të vlerësojë faktin se të huajt mbulojnë 115000 vende pune, të cilat sipas të gjitha gjasave nuk do të mbuloheshin kurrë nga punëtorët grekë, ndryshe papunësia në Greqi do të arrinte shifrën zero. Njëkohësisht duhet të kristalizohet një politikë emigracioni, e cila do të organizojë kushtet e emigracionit, duke pasur parasysh se ky fenomen nuk do të ndalojë në vijim, por ndoshta do të ndryshojë vetëm burimi i ardhjes së emigrantëve e nga ana tjetër emigrantët aktualë nuk do të qëndrojnë gjithnjë këtu.
Shoqëria greke e ka për detyrë të kurajojë e të mbështesë përpjekjet e vendeve të tjera ballkanike për të hyrë në Bashkimin Evropian. Me këtë integrim, veçanërishgt të Shqipërisë, burimit më të vjetër e më kryesor të hyrjes së emigrantëve në Greqi- emigracioni do të ndryshojë pamje dhe gjendja do të qetësohet e stabilizohet.
Shteti grek ka për detyrë që të ruajë të blinduara kufijtë e saj, me një përgjegjësi të rritur për nga vetë fakti që kufijtë e saj përbëjnë edhe kufijtë e jashtëm të BE të gjithë shtetasit e huaj që u gjendën apo gjenden këtu (në Greqi) duhet të nihmohen që të legalizohen, pa iu vënë kushte paraprake, siç janë numri i lartë i ensimave dhe paravolave, viza e hyrjes, apo burokracira të tjera.
Shmangia e punës së zezë është detyrë e shtetit, e cila ka të bëjësi me punëtorët e huaj, ashtu edhe me ata grekë. Dhe puna e zezë nuk duhet të rëndojë mbi shpatullat e emigrantëve.

Për këtë arsye propozohet:
Dhënia e lejes së qëndrimit dhe të punës për emigrantët e brezit të dytë, pa asnjë kusht
Qëndrimi pa kushte në Greqi, për të gjithë ata që mbushin moshën 65 vjeç dhe që mbulohen nga fëmijtë e tyre.
Lëshimi i çertifikatave të ndryshme (të lindjes) për të gjithë fëmijtë e lindur në Greqi.
Mundësia e ndryshimt të profesionit, apo edhe lëvizja e lirë e emigrantëve.

Paralelisht propozohet:
Dhënia e mundësisë dhe e shanseve për të përfituar nga të gjitha shërbimet (shëndetësore, arsomore, profesionale, administratës publike) ashtu sikundër ato vlejnë edhe për grekët.
Mundësia e ushtrimit të lirë të besimeve të tyre fetare, në vende të përshtatshme.
Mësime teologjie, veç mësimit të fesë ortodokse nëpër shkolla, edhe për të huajt, por edhe për grekët.
Mësimi i gjuhës amtare të emigrantëve të huaj, gjithmonë në bazë të marrëveshjeve dypalëshe.
Dhënia e të drejtës së votës, në zgjedhjet lokale, për të gjithë ata emigrantë të huaj që kanë mbushur pesë vjet qëndrimi të ligjshëm në Greqi.
Lehtësimi i kushteve për bashkimin familjar
Krijimi i kushteve të përshtatshme për ata emigrantë që kanë një kohë të gjatë qëndrimi në Greqi, apo edhe ata që do të përfitojnë nënshtetësinë greke, pa i rënduar me paravola ato masa të tjera financiare.
Kërkimi i njohjes së mjaftueshme të gjuhës, historisë dhe kulturës greke.
Përgjigjet e shpejta në lidhje me kërkesat për dhënien e nënshtetësisë, pa i rënduar emigrantët me kërkesa e kushte absurde.
Për këtë kategori duhet të ketë kërkesa më të kufizuara e më të pakta, sidomos për fëmijtë e lindur në Greqi.

Cikli i legalizimit me ligjin e fundit duhet që të mbyllet sa më shpejt.
Të bëhet analiza e përfundimeve. Të ketë të dhëna të sakta dhe të besueshme.
Më së fundi, meqënëse është e sigurtë se fenomeni i emigracionit, nuk do të zhduket e as do të pakësohet brenda një kohe të shkurtër dhe Komuniteti Ndërkombëtar e ai Europian do të merren gjatë me të, propozohet shndërrimi i Komisionit ndërpartiak të Parlamentit grek për ndjekjen e politikave të emigracionit, në një organ permanent.

Rikthimi i Haxhi Qamilit

Rikthimi i Haxhi Qamilit
Nga Arbër Mehmeti
DEBATI PËR IDENTITETIN
Lëvizja Haxhi Qamilste nga pjesa më përparimtare e vendit tonë është konsideruar si simbolika më domethënëse e humbjes së identitetit të atyre shqiptarëve që u unifikuan me pushtuesin, me kulturën e tij, me fenë e tij, madje edhe me kombësinë e tij. “Baba” me ndjekës ishte në kundërshtim me përpjekjet e gjithë atyre patriotëve si Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Faik Konica, Gjergj Fishta etj, që donin një Shqipëri të pavarur e europine duke u frymëzuar nga moti i madh i Skënderbeut.
Kjo përpjekje vazhdon edhe sot e kësaj dite, sigurisht e mbështetur nga shumë më tepër shqiptarë të Shqipërisë dhe të Kosovës por kundërshtarët e saj vazhdojnë gjithashtu punën e tyre me zell, në kërkim të mbështetësve të hapur e të fshehur. Ndihmën e parë këta vazhdues të Haxhi Qamilit e kanë marrë pikërisht nga shteti shqiptar, nga politika e tij, në kohen kur thirrej “e duam Shqipërinë si gjithë Europa”. Pikërisht atëherë anëtarësoheshim në Konferencën Islamike duke demonstruar hipokrizinë ndaj Perëndimit dhe cenuar karakterin laik të shtetit. Sot njeriu që më shumë se kushdo përfaqëson këtë hipokrizi është Rexhep Qosja.
Fjalori dhe mënyra që ai ka zgjedhur për këtë rol e barabisin me Haxhi Qamilin. Sulmi i tij është përqendruar tek qytetari dhe shkrimtari europian Ismail Kadare i cili më shumë se kushdo tjetër gjatë jetës dhe krijimit të veprës së tij ka ushqyer ëndrrën europiane të shqiptarëve, duke mos pranuar për asnjë çast, të identifikohej me kulturën dhe besimin e pushtuesit, kushdo qoftë ai. Kadare shkruan një letërsi të madhe të përbotshme e njëkohësisht letërsi shqiptare, gjë që e bën atë një nga shkrimtarët dhe personalitetet e kulturës botërore më në pah e shqiptarin më të preokupuar e të përgjegjshëm për fatet e vendit të tij. Halli nuk është tek Kadareja si person, por tek kontributi i tij proeuropian.
Atje ku nuk arrinte zëri provincial i politikanëve shqiptarë, andej e këtej kufirit arrinin bisedat e Kadaresë, librat e tij, intervistat e tij, letrat e tij me presidentë e kancelari të SHBA e Evropës për Kosovën dhe luftën e saj historike duke u shndërruar në paladin të kësaj kauze. Ai ka bërë detyrën ndaj kombit të tij. Atje ku propaganda serbe i paraqiste shqiptaret si “shpata” e terrorizmit islamik në Europë, si shpresa e të ardhmes islamike, si kujtim i keq i mundjes së një pjese të Europës apo të princërve mesjetare nga Osmanët, aty paraqitej lideri më europian i Ballkanit Ibrahim Rugova i mbështetur fort nga populli i tij, ku me Nënë Terezën, ku me Papa Gjon Palin, duke fituar gjithnjë e më tepër simpatinë e të fuqishmëve të globit.
Për Kosovën qe një mësim i madh historik, marrëdhënia ndërkombëtare që u krijua pas shpalljes së Pavarësisë. Ata kanë rastin të kuptojnë më afër kujt ndodhen, shpirtërisht e politikisht, e nga duhet të orientohet shteti i ri.
Shqiptarët kanë bërë rrugë të gjatë, andej e këtej kufirit, për të realizuar ëndrrën e tyre europiane si një nga kombet themelues të kontinentit dhe nuk mund t’i lejojnë vetes më tej të viktimizohen nga politika serbe. Edhe në vitin e mbrapshtë shqiptarët gjetën forcë për t’u ndarë nga murtaja e Haxhi Qamilit, por kujtimi i tij na mbet. Historia është bujare në prodhimin e dordolecëve.
Qosen e mbetur pa punë, në qoftë se, mjekrën e ka hazër, formimin shpirtëror taze, gjithashtu, e këshillojmë të konkurrojë pasi të kalojë provën e zërit për Hoxhë në Kandahar. E, nëse ata nuk e marrin, kurojeni Qosen që të rrijë këmbëkryq në paqe, mbi shiltet apo minderet e veta!

POLITIK! Një emër i bukur për një butik

POLITIK! Një emër i bukur për një butik
Nga Inida Gjata ZHAKU
Ky shkrim është thellësisht Politik. U drejtohet të gjithëve.
Sapo ka nisur një protestë kundër Politikës së “Kallashnikovëve”.
Në emër të Politikës së “Vizionarëve e Sensitivëve”. Mbahet në Sheshin e Politikave të Kryengritjes, ky miting.
Ngjason pak me një Teatër rruge. Të gjithë Vizionarët e Sensitivët, fshehur pas maskës së të Revoltuarit, duke kërkuar me vetulla të ngrysura e hije të rëndë Largimin e Politikës së Vjetër.
Të bashkuar! Në emër të Shqipërisë!
Shpesh herë, vërtitja e emrit të Shqipërisë nëpër raporte ndërkombëtarësh, është përdorur si subjekt polemikash e ballafaqimesh publike Politike. Ndonjëherë me këto raporte është fshirë edhe menderja. Madje një KryeDoktorrrr, e ka rekomanduar si shumë të butë për lëkurën e trashë të shqiptarëve, të cilëve edhe 100 si kjo lloj “letre” nuk do t’ua çirrnin të pasmet e as të përparmet.
Kështu që edhe Sondazhet apo Statistikat që kanë të bëjnë me hallet tona, duke qenë se përmenden nga kushdo, kurdo, sido t’i teket gjithsecilit, kanë marrë disa nota të lehta komike e humoristike duke u shndërruar edhe në subjekt barcaletash.
Dje, pas disa kohësh e shkëputur nga programet televizive, ndoqa Opinion. PD dhe PS përballë njëri tjetrit! Tahiri dhe Ruçi si xhandarë. Xhaferri dhe Nishani si viktima. Fevziu më këmbë. Isha duke shkruar dhe me kufje në vesh, dëgjoja minimal techno nga një producent rus. Atyre u shihja vetëm fytyrat e qëndrimet. Herë pas here kapja ndonjë plan të parë e mund ta kuptoja prej lëvizjeve të buzëve të tyre subjektin e debatit. U vra apo s’u vra! U tha apo s’u tha! U bë apo s’u bë! Fitoj apo humbas! Votoj dhe s’fitoj! Mashtron apo mashtroj! Etj….
Kur befas, Nishani se nga e nxjerr një resme të ekranit të kompjuterit personal, ku sipas një sondazhi në Balkanweb, shqiptarët kishin votuar për Politikën e Vjetër, edhe pas gjithë këtyre përpjekjeve të Opozitës për Kryengritje, 80 e ca përqind!
Po ta shihje pa zë siç po e shihja unë, dukej sikur Nishani reklamonte në TV shpikjen e fundit të shkencës, përsa i përket fshirjes së menderes. Me një klikim dhe faaaap. I pastër e i sigurtë edhe një mandat tjetër. Me gjithë ato letra nëpër duar, diçka e re mbase kish ngjarë, e duhej dëgjuar!
Por, kur nisa t’i dëgjoj me zë llafollogët e atyshëm, kuptova se edhe një herë tjetër në TV nga kompetentët e Politikës, nuk thuhej asgjë e re. Viktimat fajësonin Fajtorët. Fajtorët fajësonin Viktimat. Fevziu më këmbë. Letra sondazhesh e raportesh nëpër duar!
Dhe sot, miting.
Me thënë të drejtën, pas gjithë Politikës që dëgjon nëpër programet Politike kupton se Politika shqiptare është vetëm një muhabet ordiner njerëzish ordinerë dhe asgjë e frytshme për askënd jashtë asaj sfere.
Të vetmet Protesta Spontanisht Qytetare në Shqipëri kanë qenë Thirrjet për Paret. Këngët e mjeruara të shqiptarëve, grabitur nga Politika e Piramidave.
Të nxitur nga Politika Tjetër, kundër Politikës së Vjetër! Kjo është shndërruar tashmë në traditë në vendin tonë. Sheshe mbushur me militantë që thërresin apo shohin vëngër në emër të asaj që u dikton Politika e Mitingut!
Tashmë kjo farsë dihet nga të gjithë. Atje në shesh, të ndodh shumë rrallë të shohësh qytetarë të protestojnë ndershmërisht në emër të diçkaje më lartësuese se sa Politika!
Ndaj dhe ky i fundit, si të gjithë mitingjet e tjerë, për një shoqëri të shushatur prej politikës, nuk përfaqëson asnjë lajm. Asnjë ngjarje. Asgjë më shumë se sa disa Xhandarë që fajësojnë disa Viktima. Asgjë më shumë se sa disa Viktima që fajësojnë disa Xhandarë. Dhe disa gazetarë në këmbë.
Asgjë më shumë se ç’ ka ndodhur nëpër protesta të mëparshme, nuk ndodh edhe këtë herë. Politika i sheh qytetarët si vota. Turmat si mjete. Mirëpo, një politikë e re nuk mund të burojë nga metodat e vjetra. Nga protesta të stisura. Nga të blerë që shiten lirë. Nga të lirë që e shesin veten shtrenjtë. Protestat, po nuk buruan prej thellësisë së zemrës së atij që vuan, nuk do të kenë kurrë asnjë vlerë më të madhe se sa do t’i shtojnë kalendarëve një datë rrëmuje e kaosi urban.
Mirëpo, nëse të tjerat do të funksiononin, e sikur ky vend të mos kish probleme të thella e ku të drejtat e njeriut të paktën të garantonin njëfarë mbarëvajtje sociale, nuk do të kish asnjë problem kjo Shfaqje Militantësh me maska Rastësorësh herë pas here. Mirëpo, duke qenë e ndërgjegjshme për problemet sociale e mungesën e Politikave Reformuese, si shkak i hallakatjes diletanteske të Politikanëve Shqiptarë, uroj që të jetë duke i ardhur fundi kësaj Politikomanie që vetëshpallet si e re e të udhëheq e Bashkuar drejt Batakut të vjetër, duke lënë në harresë e të pazgjidhur çdo problem jetik të këtij populli hallemadh. Uroj që qytetarët ta kuptojnë Politikën si një mekanizëm që ndërton qytetërime, e jo më si një Xhaketë me prerje Moderne!
Politik! Një emër i bukur për një butik!

Për të vërtetën kanë nevojë të gjithë

Për të vërtetën kanë nevojë të gjithë
Nga Ismail Kadare
PËR TË VËRTETËN KANË NEVOJË TË GJITHË
“Gazeta shqiptare” botoi pak kohë më parë një letër të Arshi Pipës, personalitet i njohur i disidencës shqiptare, drejtuar botuesit anglez “Serpent Tail”, lidhur me përkthimin dhe botimin në anglisht të romanit “Kronikë në gur”.
E paraqitur nga studiuesi Myftar Gjana, kjo letër, sipas tij, është e fundit, në serinë e letërkëmbimit të Arshi Pipës me botuesin anglez. Ajo mban datën 27 tetor 1986, është nxjerrë nga arkivi personal i autorit dhe botohet për herë të parë në Shqipëri.
Pak kohë pas kësaj, më 7 shtator të këtij viti, e njëjta gazetë boton fragmente të një studimi tjetër të Arshi Pipës, të titulluar prej gazetës “Kundër Kadaresë”, titull gjithsesi i habitshëm, ngaqë ajo që shkruhet në këtë studim, jo vetëm që nuk është kundër, por është e favorshme, madje tepër e favorshme për shkrimtarin.
Pavarësisht nga kjo, studiuesi M. Gjana paralajmëron se do të botojë së shpejti shkrime të tjera të rëndësishme të Arshi Pipës për letërsinë shqipe, kryesisht për autorët që kanë qenë në qendër të vëmendjes së tij.
Është për t’u çmuar nisma e zotit M. Gjana që po vë në vëmendjen e publikut dokumente sa të rralla aq dhe të rëndësishme.
Siç del nga intervista shoqëruese e M. Gjanës, letra e A. Pipës drejtuar botuesit anglez, parathënia aq shumë e dëgjuar e tij për “Kronikë në gur”, botuar pas refuzimit anglez në revistën amerikane “Tellos” më 1987, si edhe shkrime të tjera, që do të shohin dritën e botimit, në një mënyrë ose një tjetër, kanë lidhje midis tyre. Rrjedhimisht, ato kanë lidhje me një incident të njohur publik, për të cilin është folur shumë, por që ka mbetur i pazbërthyer plotësisht. Ngjarja, pjesë të së cilës janë këto shkrime, duke e pasur zanafillën në kohën e komunizmit, ka pasur një histori vijuese më pas, në kohën kur komunizmi po rrëzohej, e fill pas kësaj, në vitet e para të tranzicionit. Për të është folur shumë, është shkruar mbarë e mbrapsht, janë thënë të vërteta e gjysmë të vërteta, janë bërë spekulime, aq të pashmangshme në kësi rastesh.
Incidenti e kapërcen dukshëm vetveten dhe kronikën letrare. Ai ka lidhje me atë katastrofë morale që ndodhi në Shqipëri, kur regjimi i përmbysur arriti të prishë drejtpeshimin e jetës së vendit. Shumë ngjarje mbetën të errëta dhe të tilla vazhdojnë të mbeten, sepse në Shqipëri forcat që janë të interesuara për fshehjen e së vërtetës, madje për varrosjen e saj, janë ende zotëruese.
Lidhur me këtë dosje, një pjesë e së cilës sapo ka nisur t’i bëhet e njohur publikut shqiptar, si autor që është interesuar drejtpërdrejt ngaqë ka lidhje me veprën e tij, dëshiroj të ndihmoj në sqarimin e së vërtetës. Për të vërtetën kanë nevojë të gjithë, duke përfshirë edhe ata që nuk janë më, dhe zëri i të cilëve vjen nëpërmjet dokumenteve, siç është në këtë rast zëri dhe kujtimi i Arshi Pipës.
Historiku i ngjarjes
Në fillim të viteve ’80, Arshi Pipa, poet, studiues dhe disident i njohur, arratisur prej kohësh nga Shqipëria komuniste, i propozon botuesit londinez “Serpent Tail” përkthimin e vet të “Kronikë në gur”.
Pas një kontrate të rregullt, Arshi Pipa e dorëzon për botim dorëshkrimin anglisht të veprës, të shoqëruar me shënime të shumta e të vlefshme, si dhe një parathënie tepër të thellë e tronditëse. Është pikërisht kjo e fundit që shkakton një mosmarrëveshje të zgjatur midis tij dhe botuesit anglez.
Thelbi i mosmarrëveshjes, më tepër se vërejtjet e kësaj letre kanë qenë të një natyre më të rëndë dhe thelbësore. Ato duhet të jenë pasqyruar në letrat e tjera, të cilat ende nuk janë botuar, ose ende nuk janë gjendur.
Për thelbin e mosmarrëveshjes jam njoftuar prej botuesit tim francez. Sipas tij, botuesi anglez e refuzonte parathënien e Pipës, për arsyen e vetme se, sipas mendimit të tij, ajo e rrezikonte autorin, që ende jetonte në vendin e tij komunist.
Ende sot mendoj se botuesi anglez kishte pasur të drejtë. Mjaftonin dy-tre paragrafë të parathënies, atje ku shkruhej se në këtë roman bëhej aluzion i hapur kundër shefit komunist të Shqipërisë, i cili, sipas parathënësit, paraqitej si vrasës dhe pervers me deviacione seksuale, që autori të vihej në një kushtëzim fatal.
Të shumtë do të ishin autorët e ish-Lindjes që mund të mikloheshin sot, pas rrëzimit të komunizmit, nga një interpretim i tillë, tepër i favorshëm politik i veprës së tyre. Për hir të së vërtetës, më duhet të pohoj se në librin “Kronikë në gur” nuk ka dhe nuk mund të kishte aludime të tilla, e sidomos kaq të skajshme. Ndërkaq, zbërthimin e prof. Arshi Pipës, unë e kuptova në atë kohë si fryt të pezmit të tij të thellë e të ligjshëm kundër regjimit komunist dhe shefit të tij. Në interpretimin e veprës sime, ajo projektonte trazimin e vet intelektual dhe një projektim i tillë njihet në fushën e letrave. Ndërkaq, ky përjetim subjektiv nuk pengonte që sprova e tij në trajtë parathënieje të mbetej gjer më sot studimi më i mirë për “Kronikë në gur”.
Nuk e kam vënë në dyshim dashamirësinë e Arshi Pipës. E kuptova atë interpretim si një dashamirësi të tepruar, për të rritur dhe vënë në pah vlerat e një shkrimtari shqiptar, që jetonte në një vend kaq të vështirë.
Vite me radhë kam pasur këtë mendim, shoqëruar me ndjenjën e mirënjohjes dhe dëshirën për ta takuar një ditë këtë njeri kaq të vuajtur e inteligjent, me të cilin më lidhte, veç të tjerash, qyteti ynë i përbashkët, Gjirokastra, zanafillë e kësaj historie.
Kjo shpresë u bë reale në fund të vitit 1989, fillimi i 1990-ës, kur komunizmi po jepte shenjat e krisjes.
Befasimi
Pikërisht në këtë kohë, në kohën kur shumë shqiptarë, e aq më tepër shumë intelektualë të Shqipërisë e të diasporës, të ndarë nga fati dhe nga kufijtë e pamëshirshëm, mezi ç’prisnin rastin të takoheshin më në fund, për të këmbyer idetë e për të bashkuar vullnetet në të mirë të vendit, midis meje e Arshi Pipës ndodhi një përplasje që, pa e tepruar, mund të cilësohej katastrofike.
Në kohën që prisja konfirmimin e qëndrimeve të mëparshme dashamirëse të tij, për të cilat e ndjeja për detyrë t’i shfaqja mirënjohjen time, ndodhi diçka tepër e rëndë dhe befasuese. Në dy-tri emisione të “Zërit të Amerikës” në gjuhën shqipe, emisione që dëgjoheshin në atë kohë aq shumë në Shqipëri, A.Pipa, në mënyrë të papritur e krejt të papërligjur, formuloi sulme shumë të ashpra kundër meje. Thelbi i sulmeve ishte ky: shkrimtari I.Kadare nuk ka asnjë të drejtë morale të flasë sot për nevojën e demokratizimit të Shqipërisë, sepse ai ka qenë kundër demokracisë. Me fjalë të tjera, autori I.Kadare, që për shumë vite është konsideruar prej Arshi Pipës aq antikonformist, saqë në një botim publik ka guxuar ta karakterizonte shefin e komunistëve shqiptarë vrasës e pervers, tani nuk paska as të drejtën elementare të bëjë diçka për demokratizimin e Shqipërisë!
Nuk e fsheh që zhgënjimi im ka qenë tepër i madh. Dhe bashkë me zhgënjimin ishte e rëndë pikëpyetja se çfarë kishte ndodhur dhe cili ishte shkaku i kësaj kthese kaq të mbrapshtë.
Duke mos gjetur dot asnjë logjikë të kthesës së tij, erdha në një mendim të keq: dyshimin në dashamirësinë e tij të mëparshme. Nën trysninë e emocionit, besova se parathënia e tij e dikurshme e “Kronikë në gur”, atë që botuesi anglez e kishte refuzuar, kishte qenë thjesht një provokacion.
Në atë kohë kisha në duar korrekturat e librit “Ftesë në studio” dhe, nën nxitjen emotive, shtova disa paragrafë tepër të hidhur, si përgjigje për sulmin e tij te “Zëri i Amerikës”. Thelbi i përgjigjes ishte ky: parathënia e A.Pipës, ndryshe nga ç’më qe dukur më parë, paskësh qenë një “kallëzim në polici”.
Përgjigjja ime ka qenë e shpërpjesëtuar. Pendimin tim për këtë shpërpjesëtim e vërteton fakti që, pak kohë më pas, në botimin frëngjisht të “Ftesë në studio”, i vetmi ndryshim që kam bërë ka qenë pikërisht heqja e fyerjeve kundër Arshi Pipës.
Ndërkaq, keqkuptimi midis nesh ishte i rëndë. Njerëzit që e sajuan atë, e shfrytëzuan dhe vazhdojnë ta shfrytëzojnë ende sot, duke spekuluar me emrin e Arshi Pipës. Kam përshtypjen se pas sinjalit tim prej botimit frëngjisht, Arshi Pipa ka qenë i dëshpëruar prej incidentit dhe, në udhëtimin e tij në Shqipëri, nuk ka treguar ndonjë dëshirë të flasë për të. Në raste keqkuptimesh të tilla dramatike janë dy faktorë që ndihmojnë në kapërcimin e tyre: koha dhe ndërmjetësit dashamirës të të dyja palëve. Për fat të keq, kanë munguar të dyja. Arshi Pipa e la shpejt këtë botë. Sa për ata që duhej të ndihmonin në shuarjen e keqkuptimit, në shumicën e rasteve bënë të kundërtën. Dhe kjo ishte në logjikën e gjërave: ishin ata që, me sa duket, kishin fabrikuar intrigën. Dhe kryesorja, ishin ata që kishin frikë zbulimin e së vërtetës.
Shpjegimi
Kthesa drastike e Arshi Pipës lidhur me autorin, që pasi e kishte çmuar me tonet më të larta, ishte përpjekur befas ta rrëzonte, e ka kërkuar prej kohësh një shpjegim. Shpjegimi, natyrisht, nuk mund të pritej prej atyre që kishin qenë pjesëtarë të kësaj historie, në dukje absurde, por në thelb dramatike, siç janë historitë e intoksikimit. Duke hapur arkivin e tij, familjarët kanë nxitur daljen e së vërtetës, që është, në fund të fundit, qetësimi dhe dëshira e fundit e çdo njeriu që largohet nga jeta, pa sqaruar dot disa gjëra.
Në të vërtetë thelbi i së vërtetës, më mirë se kudo, gjendet në veprën e një shkrimtari. Kështu dhe në rastin e Arshi Pipës, pështjellimin e përkohshëm të tij, e ka kundërshtuar, në radhë të parë, vepra e tij, pra, ai vetë.
Shpjegimi i incidentit nuk mund të shpjegohet jashtë kuadrit të asaj që po ndodhte në Shqipëri, në fund të vitit 1989, fillimi i 1990-ës, kur udhëheqja komuniste, e mbërthyer nga ankthi, po kërkonte mënyrat si të ruante ende pushtetin. Në rast të humbjes së tij, ajo do të përpiqej si të mbulonte krimet, meraku i fundit i çdo diktature. Regjimi përpiqej të siguronte njëfarë vazhdimësie të tërthortë të vetvetes nëpërmjet njerëzve të vet, që memaska në fytyrë do të shpejtonin të zinin radhët e para të shoqatave, partive, kulturës, biznesit e mediave.Një veprimtari e ethshme karakterizoi stinët e fundit të regjimit për të ngritur figura e personazhe të llogaritur qysh më parë për këto ditë të këqija e, paralelisht me këto, për të diskretituar personazhe të tjera, që i gjykonte të rrezikshme. Pjesë e këtij programi ishte përçarja e intelektualëve, një mjeshtëri që komunizmi e njihte në mënyrë të përsosur. Dhe pjesë e kësaj ishte një tjetër përçarje, ajo midis intelektualëve që jetonin brenda vendit, me intelektualët e tjerë, shkrimtarë, publicistë, historianë të diasporës së gjerë shqiptare. Bashkimit të këtyre dy forcave i trembej më së shumti regjimi komunist. Ndaj, në panik e sipër, gjeti kohë të niste jashtë shtetit emisarë të veçantë, me misione të veçanta.
Regjimi shqiptar nuk ishte pa përvojë në këtë fushë. Edhe më parë, të dërguar të tij, ca të hapur e ca të maskuar kishin arritur ta bënin lëmsh një pjesë të diasporës intelektuale. Emisarët e rinj vazhdonin të njëjtën traditë. Kronika e kësaj tradite është tepër e gjatë. Asnjë shkrimtar, shkencëtar, historian, publicist, veprimtar politik a klerik i shquar nuk i ka shpëtuar përgjimit shqiptar.
Dezinformimi dhe intoksi do të ishin arma themelore të tij. Në prag të rënies së komunizmit, në vëmendje të veçantë kanë qenë, pa dyshim, Martin Camaj dhe Arshi Pipa, i pari i gjykuar i rrezikshëm për autoritetin e tij të lartë si shkrimtar, i dyti, edhe më i rrezikshëm, për energjinë e palodhshme antikomuniste. Emisarët e mbërritur në Munih të Gjermanisë do të përpiqeshin të ndikonin në fillim te Martin Camaj, e më pas, falë miqësisë së tij me Arshi Pipën, të kishin qasje te ky i fundit.
Rasti e ka sjellë që nëpërmjet dëshmitarëve të besueshëm e, sidomos nëpërmjet kontakteve me Martin Camaj, njërin të drejtpërdrejtë e dy të tjerë nëpërmjet ndërmjetësve, të krijoj një ide se si vepronte makina e njohur e intoksit komunist, një nga më të pabesat që ka njohur njerëzimi.
S’ishte fjala vetëm për shpifjet vulgare të tipit se si shkrimtari Kadare i ka quajtur refugjatët shqiptarë kështu apo ashtu, shpifje që përpiqeshin ta armiqësonin shkrimtarin jo vetëm me refugjatët, por me gjysmën e popullit shqiptar, që kishte lidhje me ta. As ishte fjala për sajime si ai i komisionit të ndalimit të Fishtës në Shqipëri, që kinse përbëhej nga treshja Ramiz Alia, Nexhmije Hoxha, I. Kadare, i cili, ndonëse ishte fare i palogjikshëm, për arsyen e thjeshtë se kur Fishta u ndalua I. Kadare ishte më pak se 10 vjeç, prapëseprapë mund të dëmtonte shkrimtarin, sipas parimit të njohur: credo quia absurdum (e besoj ngaqë është absurde). Të tilla sajime nuk mund të pinin ujë te njerëzit si Camaj e Pipa. Ndaj për ta duhej të fabrikoheshin, dhe natyrisht që u fabrikuan, sajesa të tjera më dinake dhe sidomos tepër personale.
Është interesante, siç do të shpjegohet më poshtë, se ndërsa Martin Camaj nuk ra në kurthin e intoksit shqiptar, Arshi Pipa, për fat të keq, së paku për njëfarë kohe, ra.
Një parantezë për Martin Camajn
Në kushte krejtësisht të paparashikueshme e kam takuar Martin Camajn në tetor të vitit 1981, një nga periudhat më të errëta të diktaturës shqiptare. Takimi ndodhi në Frankfurt, ku isha i ftuar në Panairin e Librit. Pas konferencës së shtypit, ku kisha folur përpara gazetarëve, në koktejin e zakonshëm të organizuar më pas, m’u afrua një burrë i hijshëm që më foli në shqip: Jam Martin Camaj, ndoshta më njihni, kam ardhur nga Mynihu për t’ju dëgjuar.
I thashë se e njihja fare mirë nga shkrimet që botonte në “Shejzat”, gjë që ishte e vërtetë. Revista e Koliqit “Shejzat”, që dilte në Romë, vinte rregullisht në Bibliotekën Kombëtare dhe ndonëse ishte në indeksin e shtypit të ndaluar, me pak vështirësi mund ta lexoja në sallë.
Më tha se nuk donte të më vinte në pozitë të vështirë me praninë e tij, por, me sa kishte vënë re, mendonte se në sallë nuk kishte shqiptarë.
I thashë se ashtu më qe dukur edhe mua dhe ky komplicitet i thjeshtë, shoqëruar me buzëqeshje, bashkë me bisedën e çiltër disaminutëshe, më krijuan bindjen se i lamë përshtypje të mirë njëri-tjetrit. Pas kësaj njohjeje, interesimi im për të dhe për veprën e tij u shtua se tepërmi, por rasti nuk e solli më të takoheshim.
Dhjetë vite më pas, në fund të vitit 1991, një miku ynë i përbashkët, që vinte shpesh në Paris, do të më sillte lajme dhe përshëndetje nga Martin Camaj. Ishte Ëerner Daum, shkrimtar, eseist dhe diplomat i shkëlqyer gjerman, që e kisha njohur gjatë shërbimit të tij në Tiranë, kur kishte postin e zëvendësambasadorit gjerman, dhe që u bë i njohur si personazhi kryesor midis diplomatëve perëndimorë, që luajtën rol gjatë krizës së ambasadave.
Gjatë një dreke, Ëerner Daum më foli për miqësinë e tij me Camajn dhe më pyeti ç’mendoja për veprën e tij. Për fat të mirë, sapo kisha mbaruar dy novelat e shkëlqyera “Pishtarët e natës” dhe “Rrungaja e marsit” dhe ia thashë mendimin tim për to, si dhe për vjershat që i njihja prej kohësh.
Ëerner Daum, i shquar për elegancën e sjelljeve dhe të folurit, më kërkoi leje se a mund t’ia transmetonte këtë bisedë Camajt. E dinte takimin tonë të dikurshëm dhe shtoi se Camaj do të gëzohej shumë për këtë vlerësim. Nga shtjellimi i bisedës së Daumit, si unë, si ime shoqe, patëm përshtypjen se Camaj, kishte, me sa dukej, një informacion të kundërt, thellësisht të gabuar, lidhur me atë çka mendoja unë për të.
Një javë më pas, Ëerner Daum më mori në telefon për të më thënë se Camaj kishte qenë shumë i lumtur nga ato që kishim folur dhe se do dëshironte shumë, nëse rasti e sillte dhe nëse unë gjithashtu e dëshiroja, të takoheshim. U përgjigja menjëherë se do të ishte për mua një gëzim i rrallë dhe kjo mund të krijohej në marsin e vitit që sapo kishte hyrë. Më 20 mars isha i ftuar pikërisht në Munih, në një forum ndërkombëtar shkrimtarësh. Përgjigjja nga Martin Camaj erdhi si përherë e shpejtë dhe fisnike. Do të dëshironte shumë të na ftonte të dyve, Daumin dhe mua për drekë, në shtëpinë e tij gjatë ditëve të forumit.
E prisja me padurim këtë takim, por nuk ma merrte mendja se Martin Camaj po jetonte javët e tij të fundit. Sëmundja, që ishte shpallur ndërkaq, po përparonte me shpejtësi dhe ai e la këtë botë pak kohë përpara takimit tonë.
Në një nga ditët e forumit i kërkova shoqërueses sime gjermane të më ndihmonte për t’u lidhur me familjen e Camajt, për të çuar një tufë lule në varrin e tij. Kontakti i saj me një nga familjarët ishte më se befasues: I. Kadare ka qenë armiku kryesor i Martin Camajt, ndaj nuk ka të drejtë morale t’i çojë lule në varr. Gazetarja gjermane nuk po u besonte veshëve. Në formulimin e përgjigjes ndjeva shijen e hidhur të diçkaje të njohur. Shoqëruesja gjermane mori prapë në telefon për të pyetur se a ishin në dijeni në familjen Camaj se në 23 ose 24 mars I. Kadare dhe Ë.Daum ishin të ftuar për drekë prej vetë Martin Camajt? Në telefon u përgjigjën se kjo ishte e vërtetë, por kjo s’donte të thoshte asgjë, ngaqë “Martini ishte naiv dhe disa herë nuk u jepte rëndësinë e nevojshme disa gjërave”.
Ishte mjaft e qartë për të kuptuar se si kishte punuar intriga shqiptare nëpërmjet emisarëve të dërguar në Munih. Ajo që mund të vrisje mendjen e nuk e gjeje dot, siç qe kthesa e pashpjegueshme e Arshi Pipës, kishte një shpjegim të thjeshtë: keni shkruar pozitivisht për Kadarenë, ju doni të takoheni me të? Synimi juaj është fisnik, por ju, me sa duket, nuk jeni në dijeni se Kadare nuk është mik, por armik numër një i juaj. Dhe kështu triumfonte e keqja, ashtu si në historinë e shëmtuar të kinse përbaltjes së refugjatëve prej I.Kadaresë, ashtu si në shpifjen e kinse komisionit trepalësh që kishte ndaluar Fishtën, ashtu si në shumë fabrikime të tjera, për të cilat punonin ditë e natë zyrat e Sigurimit Shqiptar.
Duke mos u zbuluar arkivat, dosjet dhe lidhjet e fshehta, gjithë mekanizmi i vjetër, ndonëse i rrëzuar, e rrezaton të keqen. Ajo mund të shfaqet në forma groteske, sidomos në fushën e kulturës, siç ndodhi me paralajmërimin e çuditshëm për një shkrimtar, botuar në faqen e parë të një gazete: “Dyqind mijë evgjitë bëhen gati të sulmojnë I. Kadarenë”. Ose me forma më tinëzare, por më helmuese, si ankesa shoqatash në organizma europiane, ku i njëjti shkrimtar akuzohet si vllahofob, ose kur, në të njëjtën kohë akuzohet si antikatolik, antimysliman e antisemit, një koleksion “anti”-sh tepër i vështirë për t’u besuar, por fare i lehtë për t’u reklamuar.
Mozaiku i së keqes
Incidenti me Arshi Pipën nuk është veçse një katror përbërës në mozaikun e madh të mbrapshtisë, çka është në të vërtetë jeta jonë e sotme shqiptare. Siç u tha në krye të këtyre shënimeve, pas rënies së komunizmit, pikërisht në kohën që u duk se shumë gjëra do të viheshin në vend ose, së paku, do t’i nënshtroheshin një procesi sqarimi e lustracioni, faza e parë e qortimit të fajit historik, ndodhi e kundërta. Një mjegull e një pështjellim që sa vinte dendësohej u shtri në mënyrë këmbëngulëse në të gjitha fushat e jetës. Fakti që sot, në kohën që po shkruhen këta rreshta, Shqipëria, për turp të saj, ende po lëkundet t’i hapë ose jo arkivat e fshehtë, të dënojë ose jo krimet e komunizmit, dëshmon më së miri katastrofën morale që ky vend e pranoi si një kalendar të përditshëm. Një vend që refuzon të shqyrtojë ndërgjegjen e vet, tregon se nuk ka asnjë vullnet t’i thotë lamtumirë së keqes, rob i së cilës ka qenë. Para ca kohe ende na dukej se ende e kishim të drejtën të krenoheshim që përmbysja e diktaturës ndodhi te ne pa përplasje. Dyshoj se së shpejti, në qoftë se ende nuk do t’u japim plotësisht të drejtë atyre që mendonin se një përplasje do të ishte, ndoshta, më e shëndetshme se ky flirt i shëmtuar më të keqen, së paku do t’i dëgjojmë me vëmendje. Flirti ka qenë dhe vazhdon të jetë tepër i rëndë. Ai po thyen në mes moralin shqiptar dhe thyerja e këtij morali është baza ushqyese e korrupsionit, kundër të cilit flasim aq shumë e bëjmë aq pak.
Për t’u kthyer në fushën e kulturës, kemi qenë të gjithë dëshmitarë se si druajtja e ditëve të para u kaloi shumë shpejt njerëzve që ishin zhytur në krim, denonciatorëve, ata që pa asnjë mëshirë kishin çuar drejt burgut ose pushkatimit kolegët e tyre, ata që as vendet e quajtura “borgjeze”, demokracitë europiane, nuk i falnin. Druajtja iu doli shpejt, sepse shumë shpejt e kuptuan se ata, jo vetëm nuk dënoheshin, por, përkundrazi, filluan të çmohen. Të dy krahët e politikës i quanin thesar të paçmuar dijenitë që kishin për militantët e përlyer të krahut kundërshtar (dijeni të grumbulluara gjatë kohës që kishin qenë në pushtet), sepse në këtë mënyrë do të mund te shantazhonin krahun tjetër, sipas parimit: ti mos prek të mitë, unë s’prek të tutë. Kjo ndodhi në të gjitha fushat, e sidomos në kulturë. Dhe kështu, llumit të kulturës shqiptare jo vetëm i doli droja, por u ndie i inkurajuar si dikur dhe, si dikur, me oreks të shtuar nisi të kërkojë poste, ndere, dekorata, tituj akademike etj., që qeveritë shqiptare të të dy krahëve, me një bujari të paparë po ua jepnin dhe vazhdojnë t’ua japin ende sot.
Zërat që u ngritën kundër një flame të tillë, shkrimet dhe librat që u botuan, ndër të cilat vepra monumentale, si “Rrno vetëm për me tregue” e At Zef Pllumit, ose vepra të rëndësishme e tronditëse, si “Lufta civile në Shqipëri” e Uran Butkës, “Disidentë të rremë” e Sadik Bejkos, e të tjera si këto, nuk e ndalën dot përroin e turbullt që nga rrënojat e diktaturës po ngrinte prapë në sipërfaqe njerëzit e saj.
Në sulmin e saj e keqja sa vente bëhej më e pafytyrë. Jo vetëm s’dukej asnjë shenjë e ndëshkimit për denonciatorët e veglat e terrorit komunist, por postet që ata zinin arrinin përherë lartësi të reja. Gjithë Shqipëria e dinte, ndërkaq, se ata kishin zënë vend në parlament, në partitë politike, në qeveritë e të dy krahëve, por Shqipëria e lodhur ose e papërgjegjshme u pajtua me këtë shëmti. Gjithë Shqipëria i shikonte dhe vazhdon t’i shikojë përnatë në ekranet e televizorëve, ose edhe më keq, në tribuna festive, ku, shëmturisht të mallëngjyer, marrin tituj nderi, ata, shumë prej të cilëve do ta kishin vendin në burg. Dhe Shqipëria, e lodhur, prapë hesht dhe mësohet me të keqen.
Rekordet e saj sa vete rriten. Për t’u kthyer në fushën e kulturës, ndodhin gjëra të papërfytyrueshme: si dekorimet e prokurorëve, që e çuan në litar një poet, për të cilin shtypi foli, për fat të mirë, gjerësisht, por që, për fat të keq, nuk u kujtua kush të kërkonte shnjohjen (anulimin) e dekoratave. Në librin “Disidentët e rremë” autori tregon shembuj tronditës, se si pikërisht pas rënies së komunizmit emra shkollash, rrugësh e fondacionesh janë pagëzuar me emra denonciatorësh. Dhe ndonëse shtypi ka dhënë alarmin, asgjë nuk ndodh.
Për të mos u zgjatur, në këtë libër jepet, midis të tjerash, shembulli që duhet të jetë unikal në kontinentin europian, në mos në gjithë botën, ku vërtetohet katërcipërisht prej dokumentesh se, një njeri i letrave, ish-oficer sigurimi, ish-kryetar dege të brendshme, jo vetëm e ka falsifikuar jetën dhe veprën e vet, por ka vrarë njerëz me dorën e tij, dhe vrasjen e ka kryer jo për shkaqe private, emocionale, qoftë dhe psikotike, por i ngarkuar nga Sigurimi Shqiptar, pra jemi përpara një vrasjeje politike, asaj mbi të cilën u ngritën themelet e diktaturës shqiptare. Në librin “Lufta civile në Shqipëri”, Uran Butka flet për vrasjet politike prapa krahëve, qysh në luftë, pra brenda llojit. Këto, bashkë me vrasjet me motiv klasor, përbëjnë aktet fondatore të versionit shqiptar të komunizmit.
Ajo që është shqetësuese në këtë histori, nuk është vetë personazhi vrasës, por shoqëria shqiptare që kundron me shpërfillje atë që po ndodh. Të mbrosh një krim fondator, do të thotë ta mbrosh në tërësinë e tij rendin kriminal. Dhe mbrojtësit janë po ata që gjer më sot kanë penguar hapjen e arkivave dhe të dosjeve të turpit, ata që kanë shërbyer si denonciatorë ose që kanë glorifikuar denonciatorët, e kështu me radhë, gjer tek emisarët që u dërguan te Martin Camaj, tek Arshi Pipa e të tjerë personalitete të diasporës, për të mbjellë përçarje dhe helm.
Krimi frikësohet nga e vërteta, nga dëshmitarët e, sidomos, nga dokumentet. Kjo është arsyeja që në Shqipëri ka një mosdashje, për të mos thënë një tmerr të vërtetë prej dokumentacionit. Abaz Ermenji, kryetar i Ballit Kombëtar në mërgim, shumë herë i ka rënë kambanës së alarmit për emisarë spiunë të dërguar në Perëndim nga Shqipëria komuniste. Balli Kombëtar ka pasur me dhjetëra organizata e celula në botën e lirë. Nuk është bërë e ditur që nga këto organizata të jenë botuar letra e materiale, që do të ndihmonin aq shumë për të hedhur dritë mbi një të vërtetë të fshehur me aq kujdes, sidomos në fushën e kulturës. Nuk janë të paktë shqiptarët që në vitet 1990-1992 janë takuar e kanë biseduar me personazhet që u përmendën në këtë shkrim, Camaj e Pipa. Ndërkaq, nuk janë parë gjëkundi dëshmitë e këtyre takimeve. Në botën e qytetëruar, dëshmi të tilla bëhen pjesë e kulturës dhe e kureshtisë pozitive, asaj që e çon përpara emancipimin e një shoqërie. Të gjithë duan të dinë ç’kanë menduar personazhet e shquara, sidomos ata që s’jetojnë më. Te ne ndodh e kundërta. Një heshtje e papërligjur i rrethon, heshtje që nuk kuptohet ku e ka zanafillën: tek paaftësia e vizitorëve për të komunikuar me personazhet, tek arsye meskine apo te ndërgjegjja e papastër.
Në këtë kah, çdo botim, çdo dalje në dritë, çdo pjesë e arkivit të njerëzve të shquar, e nxjerrë nga institucionet ose familjet, si në rastin e fundit, përbën një akt të fisëm e emancipues.
Për t’u kthyer tek emisarët, për të cilët flet zoti Ermenji, qoftë klasikët, qoftë modernët, ata të epokës së internetit, duhet ta mësojnë më në fund se koha e mjeshtërisë se tyre, mjeshtërisë për t’u futur në shtëpi shkrimtarësh të njohur, për t’i shitur pastaj pabesisht, ka kaluar. Mjeshtërinë e infiltrimit, përpara se ta praktikonin në Munih, judët e kanë mësuar në Tiranë. Atje, të maskuar si admirues, ata kryen tradhtinë më të madhe ndaj moralit njerëzor.
Judët e kulturës shqiptare, sipas një zakoni të fundit dhe mjaft të keq shqiptar, kujtojnë se sa më shumë të dalin në ekrane, aq më lehtë do t’u harrohet ajo që kanë bërë. Ata kujtojnë se kjo ekranomani, e shoqëruar me ca ecejake nëpër ca forume a kinseforume europiane do t’ua bëjë më të lehtë purgatorin. Ndërkaq, ata harrojnë se dënimi i judëve ende bën pjesë dhe, me sa duket, do të bëjë pjesë gjithmonë në doket e qytetërimit europian. Kështu që sa më shumë që Shqipëria i afrohet Europës, aq më e papërshtatshme bëhet ndërgjegjja e tyre për këtë kushtëzim. Në këtë gjendje, e vetmja rrugëdalje mbetet lehtësimi i saj. Dhe për njerëzit që janë mësuar të punojnë në terr, e vetmja mënyrë e lehtësimit të ndërgjegjes, është kërkimi, qoftë dhe me vonesë, i dritës dhe i pozitivitetit të munguar.
Arshi Pipa: “Kadare shkrimtar heretik”
"Nuk dyshoj se Kadareja eshte nje shkrimtar heretik. Nuk eshte e mjaftueshme ta quash atë, siç kam thënë dikur, Jevtushenko shqiptar. Jevtushenko eshte thjesht nje rebel. Dallimi midis nje rebeli dhe nje heretiku eshte se, i pari, shpreh zemërimin e tij në mënyrë spazmodike, i cili mund te përmblidhet pas pak, ndërsa heretiku është i qëndrueshëm në kundërshtimin e tij, ka një vijë të veprimit dhe një strategji të sjelljes, që buron nga parimet.
Duke jetuar në një shoqëri besimtarêsh ai duhet të veprojë jashtë rregullave dhe riteve të saj. Por ndërgjegjja e tij i kundërshton qëllimet e besimit të saj, duke bërë sikur u shërben atyre me fjalë. Ndërsa është trupërisht pjesë e asaj shoqërie, ai jeton shpirtërisht jashtë saj, i udhëhequr nga parimet dhe besimet e tij.
Ai ka, prandaj, një personalitet të çarë, pjesën e tij të jashtme, që bën pjesë në mbështjelljen e shoqërisë, ndërsa mendjen e tij, që mbetet e huaj për të. Dhe nëse ndodh që ai është një shkrimtar, stili i tij duhet të karakterizohet nga ambiguiteti dhe dykuptimësia.
Nuk ka mënyrë tjetër pêr heretikët për të mbijetuar në një shoqëri që ata e urrejnë dhe e përbuzin, përveç se të jenë dinakë dhe veshtullorë, mendjehollë dhe të tërthortë, duke fshehur bishtin e tyre të akrepit."

Monark apo qytetar?

Kleanthi Zoto
Monteskje, te “Historia e Filozofisë të së Drejtës”, thotë që “në demokraci populli në disa drejtime është monark, dhe në disa drejtime të tjera nuk është veçse shtetas”. Këtej lind një pyetje tjetër: Sa është “monark” populli tek e drejta e tij? Masë natyrisht nuk ka, por raportet e popullit “monark” me shtetarin “monark” kanë qenë e vazhdojnë të jenë në proporcion të zhdrejtë me njeri-tjetrin.
Po të studiojmë me kujdes historinë e demokracisë tek ne, do të vërejmë se me rritjen e të drejtave dhe lirive të qytetarit është kufizuar e rrudhur “e drejta” e shtetarit.
Demokracia e viteve ’20-´24 u zbeh në vitet e mëvonshme; më pas ngriu në vitet e diktaturës. Parë në këtë aspekt më duket e drejtë ideja e Spartak Ngjelës, se “që nga viti 1924,… pasioni shkatërroi Parlamentin e parë Shqiptar që funksiononte demokratikisht…”. (“Reformë Shqiptare”, f.135).
Në vitet ´20-´24 të shekullit që lamë pas në Parlamentin Shqiptar ka patur një pozitë e një opozitë me vlera demokratike e qytetëruese,me deputetë të shkolluar në Perëndim. Po të studiojmë me kujdes problemet me të cilat është marrë opozita këto vite, del se ato kanë qenë themelore e u janë përgjigjur kërkesave të kohës. Opozita moderne noliane e këtyre viteve (pa mundur në këto rreshta të ndalem në hollësi) është marrë me probleme të tilla siç janë ato të ruajtjes se hapësirave të pushteteve, me luftën kundër prirjeve të ekzekutivit për të “kapur” hapësirat e legjislativit e të gjyqësorit,me liritë dhe të drejtat e njeriut, sidomos me ruajtjen e të drejtës së votës,me “pavarësinë e ligjit”, me punësimin e deri të raportet mes eksporteve e importeve të mallrave duke i dhënë gjithnjë parësi eksporteve.
Opozita e atëhershme duke vënë pikën mbi “i” e kishte edhe funksionin konstruktiv. Elektoratin, qytetarin, p.sh.,nuk e shihte si një votues të thjeshtë, por si një individ që duhet të ishte i vetëdijshëm për atë që bën. “Liri zgjedhjesh i thonë asaj e cila e vë zgjedhësin në gjendje që mund t´ia japë votën, me kënaqësi e siguri të plotë, pa qenë i thyer apo i nënshtruar askujt prej as një fuqie….se i lirë është ai popull që ka arritur të çmojë të drejtat e tij...”. (Politika, 10.05.1923).
Dhe sa më qytetare e sa më shumë ta ndjeje veten “monark” me të drejta një popull aq më shumë bën progres demokracia. Kjo se prirjet e disave apo të një grupi për t’i “rrëmbyer” sovranitetin Sovranit janë me pasoja të rënda. Në këto raste duhet t’i përmbahemi me rigorozitet parimit se, sa herë është zvogëluar e drejta e “monarkut”-popull aq herë është zmadhuar fuqia shtypëse e “monarkut”-pushtetar.
Pa ulur vlerat e meritat e Zogut si shtet-formues e me gjithë përpjekjet e tij për të ndërtuar një shtet me frymë perëndimore nuk e la ndjenja e tiranisë, e barjaktarizmit e pushtetit absolut për të arritur këtë gjë. Kjo sepse tirania e pushtetit absolut shpie në prerje të jetës demokratike, e më pas në internime e burgime e deri në “arratisje” intelektualësh të shkolluar në Perëndim e gjetkë. Dhe rrëmbimi i së drejtës së “monarkut”-popull arrin deri atje sa ti jepet si “dhuratë” edhe pjesë të territorit pa pyetur të zotët e shtëpisë. Ndaj më duket naiv edhe ndonjë krahasim që i bëhet sot mbretit Zog me Ataturkun që i dha frymë moderne shtetit turk. Monarkia që është e kundërta e shtetit modern, veç te tjerash,e bën “monarkun” sundimtar deri në fund të jetës së tij.
Në teori, por edhe në praktikë, populli bëhet “monark”-të drejtash në demokraci. Më duken me vend sot qëndrimet e opozitës për ta bërë qytetarin shqiptar, në esencë e në përmbajtje, “monark” të vërtet në të drejtat e tij. E them këtë se mund të flasësh tërë ditën për qytetarin e të drejtat e tij, madje mund të hipësh edhe mbi karrige në parlament, po kur synon fuqizimin e vetvetes, në fakt je kundër tij.
Opozita e vërtetë nuk është sinonim i një opozite mefistofeliane që di të thotë vetëm Jo; por një opozitë konstruktive që di edhe Jo-në edhe Po-në, që kundërshton,kritikon madje ashpër kur është e nevojshme pozitën, por edhe bashkëvepron me të kur është fjala për interesa më të gjera. Ky është edhe kuptimi mendoj i nocionit përtej kufijve partiakë që kundërshtohet shpesh nga mediokër provincialë e ziliqarë. Këmbëngulja tek zbatimi i idesë që qytetari nuk duhet konceptuar si objekt që i merr votën dhe pastaj bën ç’të duash me të, është një reformë që dëshmon objektivitet, qartësi dhe njohje të thellë të realitetit shoqëror.
Realizimi i reformës që afron qytetarin me pushtetarin i jep shtetit legjitimitet e fytyrë europiane, e bën demokracinë një organizëm të gjallë e funksional. Kjo reforme, veç të tjerash, jo vetëm që e bën qytetarin subjekt aktiv, por i heq nga shpina të tepërtën shtetin mulla-parazit. Vini pak në lëvizje aparatin konceptual për ekzistencën e mbi 70 partive në afro 4 milionë banorë, e të 14 partive parlamentare që i paguan taksapaguesi shqiptar, dhe gjykoni pastaj për të drejtat e “monarkut- popull”. Ndaj në fushatën që po afron “partizat” kanë frikë sa nga koalicionet aq edhe nga bashkimet nga poshtë. Kjo se qytetari me të drejtën e votës u jep të drejtën e qenies ose mosqenies së tyre. Të tillë rëndesë kanë edhe reformat e tjera.
Po a mund të jesh monark pa qenë qytetar në detyra?
Qytetarit në demokraci nuk i lejohet indiferentizmi, aq më tepër “analfabetizmi” politik. Këtu nuk është fjala që në çdo hap të mendojmë politikisht e të politizojmë deri jetën private; por për probleme me karakter publik që na përkasin të gjithëve. Kryerja e detyrës si qytetar kërkon mbi të gjitha afrimin e bashkëveprimin e ndërgjegjes individuale me ndërgjegjen shoqërore.
Mendoj se duhet të ngrihemi si shoqëri, së paku, në nivelet e një vetëdijeje politike, profesionale, krijuese e kritike. E them këtë se ende nuk jemi shkëputur plotësisht nga mentaliteti “e dinë ata lart”.
“Ata lart” me sa duket, nuk i dinë mirë ca gjëra. Madje janë më keq se kaq. Gërdeci, korrupsioni galopant nga “rrugët patriotike” e deri te farat shterpë të misrit, sulmet ndaj medias publike, anarkia, mungesa e drejtësisë, vetëgjyqësia, etj dëshmojnë se “ata lart” po shndërrohen në një trup të huaj për organizmin e gjallë e të shëndetshëm të demokracisë që aspirojmë.

Pa(k) koment...

Mos e murosni gruan!

Mos e murosni gruan!
Miranda Haxhia
Një grua i shpëtoi murimit. Është shumë larg legjendës, është një ngjarje që mori fund vetëm pak ditë më parë. Megjithatë e pati një fillim. Kjo histori filloi para trembëdhjetë vjetësh. Nuk është lajm politik që të vendoset në krye të edicioneve, nuk është një vrasje e thekshme që bën bujë. Pasi u mbyll një goxha kombinat i madh e i madh, ajo nënë me dy fëmijë të vegjël u gjend e papunë. Nuk u dëshpërua. Nuk u mërzit. E shtyu ca kohë me asistencën budallaqe dhe iu përkushtua rritjes së fëmijëve. Mimoza ishte vetëm 26 vjeç kur mësoi fjalën -shtëpiake. Pak nga pak filloi të mësojë gjithë të fshehtat e një “profesioni” të tillë. I pa me rrënjë e dhëmballë gjithë filmat dhe emisionet që i zinte syri në televizor. Mësoi gjithë llojet e gatimit, modelet e fustaneve, llojet e krehjes së flokëve. Lexoi dhe ca libra që i kishin mbetur në raft prej kohës së rinisë. Po pastaj? Këtu fillon drama e saj e vërtetë. Filluan grindet me fëmijët tashmë të rritur nga viti në vit. I shoqi fajtor për papunësinë e saj, bota e vështirë. Mimoza ndjeu si po rritej revolta e një personaliteti që po ndrydhej dhe po merrte formën e një shtëpie të vogël, e dy fëmijëve, e një bashkëshorti dhe asgjë prej vet asaj. Autoriteti i saj prej gruaje filloi të shpërfillej në biseda të vogla me fëmijët. Nuk e dëgjonin më si më parë, u vinte gati turp që nëna e tyre e re ishte e papunë. Feminiliteti i saj po rrënohej duke parë vërdallë si rrokullisej njeriu nga një ekstrem në një ekstrem, nga një dyqan i shtrenjtë rrobash në një garrumbull mbeturinash. Nuk po ndjente dëshirë të ngrihej, të lahej, të vishej, të krihej e të nisej për diku, jashtë shtëpie. Plogështia e zaptoi pak nga pak duke i shtuar një dhimbje koke monotone. Qante për një ngacmim të vogël dhe të parëndësishëm qoftë edhe prej djalit të saj adoleshent. Nuk i duronte dot fëmijët kur i kërkonin një palë jeans, apo një bluzë me stampë të bukur. Përpëlitej në agoninë e boshësisë që kishte mbushur të gjitha vrimat e një njëzetë e katër-orëshi. Bota sa vinte e i largohej vështrimit të saj prej gruaje në kulmin e moshës. Kështu kaluan ditë pas dite, vit pas viti, trembëdhjetë vjet pa u ndjerë. Në çdo shtator ajo këmbëngulte në dyer zyrash me një dosje për të gjendur një punë diku. Sekretaret harronin gjithmonë ta lajmëronin për datën e konkurrimit, dosjet humbitnin nëpër zyra sharlatanësh. Ajo këmbëngulte dhe këmbëngulte sërish. Provoi të trokiste në dyer të panjohura me asnjë lloj rekomandimi nga “lart”. Vetëm me currikulën e vet. Askush nuk e qasi, qoftë edhe për një “bisedë kafe”
Megjithëse diploma e saj filloi të mbajë erë naftalinë, ajo i ndoqi përpikmërisht fëmijët e saj në mësime me nostalgjinë e shkollës që u bë nga ajo vet mes sakrificash në një kohë tjetër. Dhe aq më tepër që nuk mund të krahasosh një diplomë të asaj kohe me diplomën e sheqerosur e paguar në çdo provim. Ajo filloi të kuptojë se shoqëria sot qënka më e sigurt me politikën e çiliminjëve, sesa të sensibilizojë një brez të tërë intelektualësh e specialistësh të lënë mënjanë, në hije, të harruar. Dhuna që ushtrohej mbi Mimozën nuk kuptoj nga vinte. Nuk vinte prej një bashkëshorti të dhunshëm, as prej një tutele për ta mbajtur mbyllur. Dhuna mbi moshën e Mimozës vinte prej një vendi të dekompozuar që e shtynte egërsisht, nuk e pranonte në ekzistencën e vet, atë do ta kujtonin vetëm si shtetase për një votë. Dikush i kujtoi se mund të fillonte me një përvojë politike. A thua se po të merrnin pjesë gratë në politikë, do t’i ndryshonin dëshmitë e pashkruara akoma për dhunën psikologjike, apo fizike, për nënshtrimin dhe plakjen para kohe të gruas? Jo se është skeptike, jo për snobizëm, por ndjen dendësinë e dashurisë për të arritur majat duke menduar vetëm hijen personale, masën e veshjes personale dhe llojin e preferuar të postit. Ajo i largohet kësaj lloj fantazme. Një grupim i tërë grash i organizuar që pret donatorë për të bërë trajnime?! Përse? Për t’u mësuar grave si arrihen shkallët e pushtetit?! Si hapen për to dyert e politikës? Nga ç’pushtet i duhet ta fillojnë, nga ai i bashkëshortit, i një breznie tjetër, i fëmijëve, i vetvetes? Nga ç’politikë t’ia nisin? Nga lumturia e të qënurit nënë e përkushtuar dhe amvisë e zonja dhe asgjë më shumë? Nga ankthi i përditshëm se a do kenë për të ngrënë sot fëmijët? Para dy javësh mbaroi historia e saj. Një njeri i mirë, një institucion privat, një kërkues këmbëngulës i njerëzve me vlerë profesionale e thirri për ta punësuar. Lajm i vockël. Nuk ia vlen të merren gazetat me të. Për Mimozën është më i madhi lajm i ndodhur këto trembëdhjetë vjet. Më i rëndësishëm se lufta në Irak, më i rëndësishëm se zgjedhjet në Amerikë, më i rëndësishëm se trafiku i armëve. Kanë ndodhur shumë ngjarje këto trembëdhjetë vjet. Mimoza e vlerëson mrekullinë që i ka ndodhur. Njeriu dhe shpresa janë si lulet, pak diell po të gjejnë, lulëzojnë. Mimoza është kujtuar më në fund të qeshë, ka harruar se ka dhimbje koke, se ka orë të gjata që mezi shtyhen. Ajo ka një qëllim për tu ngritur nga shtrati çdo mëngjes. Më shumë se fëmijët, më shumë se kuzhina, ajo po kupton vetveten. Pas trembëdhjetë vjetësh letargjie, një grua nuk u muros e gjallë brenda një shtëpie. Si kjo histori, pa arritur deri në fund, mund të ketë shumë, sepse sa të tjera janë ende në vazhdim të viteve të papunësisë? Sa gra dhe vajza vërtiten mes shpresës dhe zhgënjimit? Ku ta përplasin kokën, sa pa ua përplasur indiferenca e shtetarëve atyre kokën në jetën e rrumbullakosur prej shtëpiakeje.

Dhjetë vitet e pasinqerta ndaj Azem Hajdarit

Dhjetë vitet e pasinqerta ndaj Azem Hajdarit
Nga Mero Baze
Udhëheqësi i lëvizjes studentore, Azem Hajdari, po mbush dhjetë vjet i ndarë dhunshëm nga jeta, identiteti i së cilës u bë përmbysja e komunizmit dhe udhëheqja e partisë së parë opozitare në Shqipëri. Tetë vitet e jetës së tij politike, që e bënë të njohur për çdo shqiptar, janë tashmë të mbuluara nga dhjetë vite të tjera të pasinqerta ndaj tij, për të cilin duhet të ndjehemi borxhlinj, së pari si qytetarë dhe pastaj si njerëz politikë.
Dhjetë vite pas vrasjes së tij, shteti shqiptar dhe mbi të gjitha drejtësia shqiptare nuk ka marrë kurajën të hetojë dhe të shpallë publikisht motivin përse është vrarë Azem Hajdari dhe të zbardhë motivuesit. Ajo që kemi në dorë deri tani është dosja e një gjyqi ordiner, që ka shpallur fajtorë disa vrasës thuajse me pagesë, shumica e të cilëve janë zhdukur më pas. Premtimi i madh i PD dhe vetë zotit Berisha ka qenë hetimi dhe zbardhja e motiveve të kësaj vrasjeje politike, të më të rëndës në historinë e shtetit shqiptar. Autorët fizikë të vrasjes u identifikuan dhjetë minuta pas vrasjes, por dhjetë vjet më pas ne ende nuk kemi një histori të gjykuar të kësaj vrasjeje politike.
Dekorimi i djeshëm i Azem Hajdarit me urdhrin “Gjergj Kastriot Skënderbeu”, dekorata më e madhe e shtetit shqiptar, është një respekt formal për të, respekt që ai e ka merituar, ndoshta që kur ishte gjallë, kur e linçonin duke e mbajtur larg partisë që krijoi dhe shumë larg pushtetit që qeveriste partia e tij. Biografia e tij politike është një leksion i rëndë dhe pesimist për të gjithë ata që kanë keqkuptimin se në Partinë Demokratike ka një sistem të vlerësimit të vlerave politike. Njeriu që e themeloi atë parti dhe u vra në emër të saj, nuk arriti të bëhej asnjë ditë ministër, nuk arriti të kishte asnjë post në parti, përkundër ngrirjeve dhe përjashtimeve, ndërsa të tjerë nga rruga u thirrën në pushtet në vend të tij dhe i bënin gjyqin atij. Kjo sëmundje vazhdon të mbetet e pashëruar në partinë që Azemi themeloi, me shpresë se do të vendoste rregulla loje demokratike për të gjithë.
Vrasja e Azem Hajdarit mbeti po ashtu një shembull dëshpërues për politikën, duke ndjellë një precedent ogurzi. Njeriu i pushkatuar politikisht para selisë së partisë që themeloi, ka dhjetë vjet që pret nën dhé së paku t’i zbardhet motivi përse u vra. Një klikë politike burracakësh e vrau dhe u përpoq duke ia arritur në njëfarë mënyre të njollosë vdekjen e tij, duke e lënë atë pa motiv, thjesht sikur të ishte zënë me të fortët e lagjes. Kjo i heq imunitetin çdo politikani, pasi të gjithë janë njësoj të rrezikuar nga ndonjë vrasje me motive politike, që për vite të tëra, duke u endur sirtarëve të drejtësisë sonë të korruptuar, mund të mbetet e pasqaruar dhe e përbaltur.
Përpjekjet diabolike të njerëzve në pushtet në atë kohë për të krijuar alibi për vrasjen dhe lidhje brenda PD ishin të fëlliqura. Akoma dhe sot vazhdon legjenda e mosvajtjes në prokurori të Sali Berishës, i cili në rastin konkret i ka denoncuar vrasësit 10 minuta pas tragjedisë, duke e bërë në të paktat raste më mirë se kushdo tjetër detyrën ndaj Azem Hajdarit. Akoma dhe sot vazhdojnë të bëhen aludime për njerëzit e përdorur nga shteti për vrasjen e tij. Dhe akoma dhe sot, prokuroria, e çliruar nga pesha e pushtetit që qëndroi pas vrasjes, nuk ka marrë guximin ta rihapë çështjen dhe të hetojë motivin e saj. Premtimi solemn i Sali Berishës për ta zbardhur këtë motiv, është një peshë e rëndë morale për të dhe PD në dhjetëvjetorin e ikjes së Azemit. Ata nuk mund të fajësohen përse nuk është rihapur kjo dosje, por po ashtu nuk e kanë aq të lehtë duke u shfajësuar se kanë punë të tjera të mëdha për të bërë. Vrasja politike e Azem Hajdarit, nëse nuk zbardhet si e tillë me gjithë detajet e saj dhe mbi të gjitha për motivin e saj, do të rrezikojë gjatë, për shumë vite dhe ndoshta dekada, politikanët shqiptarë që po tolerojnë një atentat të tillë politik të trajtohet si ordiner. Dekorimi i Azem Hajdarit na kujton thjesht vonesat që i kemi borxh atij politikani brilant që plumbat e mafies politike e sharruan në kulmin e jetës së tij politike dhe njerëzore. Ai iku duke na lënë në borxh të gjithëve, në borxh me historinë që prodhoi për ne dhe fatin e zi që e njëjta shoqëri prodhoi për të.

Profesioni? Patriot!

Profesioni? Patriot!
Ardi Stefa

Në fjalorin e gjuhës së sotme shqipe, përcaktohet se patriot është ai i cili me punën dhe veprën e tij ndihmon në mbarëvajtjen e kombit, në ruajtjen e pavarësisë e integritetit territorial, ai, i cili është i gatshëm që për atdheun të japë edhe jetën e tij e të familjes së tij...
Pothuajse i njëjti shpjegim jepet edhe në fjalorin më të fundit të greqishtes të publikuar nga Babinjoti.
Personalisht nuk kam ndonjë kundërshtim për këtë lloj shpjegimi, por gjithmonë ideja ose përcaktimi i të qenit dikujt patriot më është dukur demode. Pasi patriotët gjithmonë i kemi lidhur me gjakun, luftërat, betejat, me të lindurit e të palindurit ende, të vrarët apo të burgosurit, martirët e gjallë apo të vdekur.
(Çudi! Gjatë gjithë jetës ime s’kam parë asgjë nga këto. Ah, gjak kisha parë, kur therreshin pulat e detit për Vit të Ri. Kisha parë edhe një herë tjetër kur tribunashët ngritën turmat të merrnin pushkët e të vrisnin njëri-tjetrin.)
Kam parë e njohur shumë “patriotë”! Nga ata që rrinë gjithë ditën kafeneve e klubeve, nën tymin e duhanit e avujt e alkoolit të hidhen në zjarr për Shqipërinë e shqiptarët. Të kritikojnë e të shajnë çdo mendim të kundërt me të tyrin (më saktë ata që i shprehin ato). Për ta të gjithë ata që kanë mendime të kundërta ose kritikojnë kombin e “personalitetet”, apo figurat historike, nuk janë gjë tjetër veçse tradhtarë, hibride, agjentë në shërbim të turkut apo të grekut. Dhe vazhdojnë me një trajtim folklorist të patriotizmit, dashurisë për atdheun dhe harrojnë se historia nuk është përrallë, por mbi të gjitha është shkencë është mendim kritik. Se historia shkruhet në shumë trajta në epoka e kohë të ndryshme. Rëndësi ka të mos jemi robër të njërit, apo të tjetrit këndvështrim historik, veçanërisht, kur ai kryhet nën prizmin e një ideologjie të caktuar...
Ka edhe një lloj tjetër patriotizmi, i cili është po aq i fortë, po aq shpresëdhënës e po aq aktual e i dobishëm, sa patriotizmi në nocionin leksikologjik e historik të fjalës. Është patriotizmi i sotëm, ai që ka të bëjë me tolerancën, dashurinë për njeriun, fqinjin, bashkëjetesën e integrimin. Patriotizëm është edhe përpjekja për të krijuar idenditetin tonë “kapërcyes”, tejkalimin nga varfëria ekonomike, por mbi të gjitha nga varfëria shpirtërore, që në shumë raste e shndërron atdheun në një magazinë mitesh të shoqëruara me revanshizëm e urrejtje.
Lexuesi le të gjejë veten se në cilën kategori patriotësh bën pjesë. Unë për vete bëj pjesë në kategorinë e dytë, në atë të patriotizmit bashkëkohor, tolerant e integrues dhe jo në atë lloj patriotizmi folklorik që përçojnë e trumbetojnë patriotët e kafeneve. Sepse, miqtë e mi, nuk bëj pjesë në atë kategori pseudoshqiptarësh, gjasme shqiptarësh, gjysmëshqiptarësh... Nuk bëj pjesë në atë kategori pseudodemokratësh, gjasmedemokratësh, gjysmëdemokratësh; pseudointelektualësh, gjasmeintelektualësh, gjysmëintelektualësh...
Sepse, fort i nderuar lexues, duhet ta dini mirë se të gjithë ata që flasin për patriotizmin e hidhen në “zjarr” kafeneve për kombin, zakonisht vetëleqendisen përpara eprorëve vendas e të huaj. Veshin kostume europiane, e, nga ana tjetër thërrasin “Dum Babën”, u ngrefosen vartësve e u përulen e u përshtirosen të huajve e eprorëve vendas.
Për fat të keq Shqipëria, si brenda kufijve ashtu edhe jashtë saj është e mbushur me të tillë patriotë. Që janë të përulur e kryelartë, arrogantë e puthadorë, pa ideale, mosmirënjohës, besnikë e tradhtarë njëkohësisht...
Demokratë me Berishën, socialistë me Nanon, komunistë me Milloshin...
Pederastë, po e kërkoi moda e të virgjër e shembuj të gjallë morali të përkryer më pas, narcistë e onanistë, që bëhen synet në xhami, e pagëzohen në kishë, myslimanë në Turqi, kristianë në Athinë e Romë, që i falen bythëpërpjetë Muhametit e i puthin dorën Papës...
Të gjithë këta të hidhen në grykë po qe se vë në dyshim patriotizmin e tyre!...
E, në rast, se patriotizmi është i një trajte të tillë, është vetëm glorifikimi i së kaluarës, historisë apo edhe emrave, më falni, por unë nuk jam patriot!
Unë jam me ata patriotët e tjerë, që në koncertin e tre tenorëve, u përlotën e qanë me dënesë kur dëgjuan “Po ku ka si ty, moj Shqipëria ime/ moj fisnikja përmbi gur...”, e këndonin me gjithë zemër. Jam me ata patriotët e tjerë që shoqëronin me duartrokitje kur dëgjuan këngët greke, ashtu si ato shqiptare e të huaja.
Sepse patriotizmi ynë është më i vërtetë se i të tjerëve, është i ngritur në dy shtylla: dashurinë dhe kujtesën!...
Dhe jo në ideologjinë, apo idenë e të dukurit patriot!...

Patriotizmi i shqiptarëve...

Patriotizmi i shqiptarëve...
Shkruan Ardi Stefa
Le të bëjmë një provë: Le të shohim nëse një javë pas festave të Nëntorit, simpoziumeve pompoze dhe aktiviteteve, interesi ynë për këto ngjarje të rëndësishme duron ende, apo është ndërkohë jashtë kohe dhe vendi...
Në rast se ka një gjë në Shqipëri, e cila në dekadat e fundit ka vuajtur në mënyrë torturuese, ajo është, padyshim, PATRIOTIZMI.
Për dekada me radhë është vënë në thelb në një ndjekje ideologjike, derisa të përfundojë dikur të dëgjohet si atavizëm, ose edhe më keq, të ketë dalë pratikisht nga fjalori i gjuhës së përditshme. Por, ajo që është më e rëndësishme qëndron në faktin se, “shkurorëzimi”, “rrëzimi e rënia” e patriotizmit nga një fjalë e vepër me kuptim e shoqërisë shqiptare, u dedikohet njëlloj baraz si “miqve” ashtu edhe “armiqve” të patriotizmit!...
Me dhjetëra, qindra e mijëra shqiptarët, qytetarë e fshatarë, të cilët përpara 67 vjetëve morën malet, sikundër edhe ata mijlëra shqiptarë, të cilët dolën në mënyrë spontane nëpër rrugë për të “festuar” ardhjen e një lufte(!), nuk e bënë, as se ishin mazohistë dhe donin të shkonin nëpër malet me bëborë që të kalonin vuajtje e tortura, as se donin të nxitoheshin të vriteshin...
E bënë, pasi liria është diçka për të cilën ia vlen që të shkojë ndokush edhe deri në luftë duke buzëqeshur, edhe drejt vdekjes. Kështu, në atë orë të rëndësishme, kuptimi i fjalëve dhe i nocioneve: jetë, liri dhe atdhe, ishin fjalë që identifikoheshin. Në rast se me ndonjëfarë mënyre ata njerëz do të mundeshin të shikonin të ardhmen e tyre, në rast se do të mundeshin që të fantazonin jo një pushtim, por një luftë civile dhe çfarëdo që ajo do të sillte nga pas, ato pamje e histori tronditëse që dëgjojmë në ditët e festave të Nëntorit, apo edhe i shikojmë nëpër dokumentarë të përgatitur enkas për ato ditë, do të kishin mundur ndonjëherë të ekzistonin.
Natyrisht që pyetja nuk është retorike, është më tepër një pyetje naive,- pasi në Histori, sikundër dihet pyetja “Në qoftë se...?”, nuk ka vend. Për këtë le të lemë pyetjet dhe le të kapim faktet e vërtetuara historikisht e nëpër vite. Që nga vitet e para pas Luftës Antifashiste, kuptimi i patriotizmit ishte para së gjithash viktimë e të gjithëve atyre që e bënë kapital të tyre. Lufta civle ishte luftë civile, pavarësisht se për shumë historianë nuk u njoh. Ishte luftë civile për të dyja palët. Çfarë mundet të thotë njeri për një luftë të tillë? Por kjo periudhë, natyrisht, që është nga më të errëtat, pasi themelimi i shtetit të ri shqiptar u ngrit mbi rrafshimin e kuptimit dhe të vlerave të vërteta të jetës, mbi vrasjet e prerjet kolektive dhe duke stigmatizuar kuptimin e vërtetë të patriotizmit. Duhet të kalonin dekada që të ndërpriteshin ekzekutimet, dhe të kalohej në një trajtë tjetër të luftës civile, të internimeve dhe të shkatërrimit të njerëzve tashmë si personalitete.
Patriotizmi i dekadave të sundimit komunist ishte viktimë e fitimtarëve që sunduan për pesëdhjetë vjet!
Por patriotizmi ishte po ashtu edhe viktimë e krahut tjetër. Nga një pikë e më tej, një pjesë e madhe e së djathtës politike në Shqipëri u përpoq që ta monopolizojë konceptin e patriotizmit dhe t’i heqë të drejtën e të qenit patriot pjesës tjetër të shqiptarëve me bindje të tjera politike. Por më e keqja ndodhi më pas e vazhdon të ndodhë edhe sot (jo vetëm nga e djathta, por edhe nga e majta politike shqiptare), pra, e keqja ndodhi më pas, kur në vitet e para të pluralizmit, në partinë kryesore të djathtë, ky koncept u përdor pamëshirshëm, si pretekst politik për mbështetjen dhe fitimin e zgjedhjeve
Me fjalë të tjera, e njëjta taktikë përçarëse si të mëparshmit!...
Nga e djathta e viteve të para pluraliste, patriotizmi u përdor si një fshesë me korrent për thithjen me sukses të të gjithë të pakënaqurve, të persekutuarve që menduan se u erdhi dita e hakmarrjes, por edhe për të thithur të gjithë ata që ashtu si minjtë nxituan të linin anijen e mëparshme dhe të bashkoheshin politikisht me “patriotët” e rinj.
E djathta u rrit, duke ndryshuar përgjithmonë politikisht Shqipërinë...
Përfundimi ishte se që të dyja këto trajta të shkatërrimit dhe të shfrytëzimit të paskrupullt të patriotizmit erdhën për të ngelur dhe për t’ju shtuar gjithë atyre që në fakt e shkatërruan deri në palcë patriotizmin e vërtetë të shqiptarëve të thjeshtë. Sepse patriotizmi është i ngritur në dy shtylla: dashurinë dhe kujtesën!...
Dhe jo në ideologjinë, apo idenë e të dukurit patriot!... Dhe as në një qëndrim e trajtim folkloristk të patriotizmit...
Dhe kështu Shqipëria sot është një vend tepër i ngatërruar. Pa qenë ndonjëherë nacionaliste e shoviniste agresive, një kuptim agresiv që shumë vende europiane i ka bërë të ndihen fajtore gjatë historisë së tyre, në realitet ka ngritur në piedestal si asnjë tjetër patriotizmin e vet, fjalë, e cila që në mitrën e saj identifikohet me atë të lirisë. Sepse patriotizmi ishte e është një përpjekje shumëtrajtëshe e shumëformëshe, zakonisht me ndjenja të fuqishme, me bërtitje e thirrma, por edhe urtësisht e qetësisht. Ishte e është një përpjekje e një luftë, për të cilën, ne, jemi e do të jemi përjetësisht mirënjohës.
Prandaj lind nevoja e kuptimit më të thellë e thelbësor të nocioneve të patriotizmit e lirisë.
Kuptim, që tashmë besoj se kërkesa për rivlerësimin e saj është pjekur. Dhe, që në kohët që po vijnë, padyshim që do ta kemi nevojë.
Por, të paktën, patriotizmi duhet të na interesojë jo vetën dy ditët e festave të Nëntorit, por edhe ndonjë javë pasi kanë kaluar ato festa...